समहक्क भाग (Equity Shares) म्हणजे काय?

समहक्क भाग (Equity Shares) म्हणजे कंपनीच्या भांडवलाचा एक भाग जो कंपनीमध्ये मालकी दर्शवतो. हे भागधारक कंपनीचे खरे मालक मानले जातात. समहक्क भागधारकांना कंपनीच्या नफ्यातील हिस्सा (लाभांश) मिळतो, परंतु तो निश्चित नसतो आणि कंपनीच्या कामगिरीवर अवलंबून असतो. कंपनीला नफा झाल्यास लाभांश दिला जातो, अन्यथा नाही. तसेच, त्यांना कंपनीच्या व्यवस्थापनात भाग घेण्याचा आणि मतदानाचा अधिकार असतो.

समहक्क भागांची वैशिष्ट्ये:

• मालकी हक्क (Ownership): समहक्क भागधारक हे कंपनीचे खरे मालक असतात. त्यांना कंपनीच्या मालमत्तेवर आणि नफ्यावर अंतिम हक्क असतो.
• स्थिर उत्पन्न नाही (No Fixed Income): समहक्क भागधारकांना मिळणारा लाभांश (Dividend) हा निश्चित नसतो. कंपनीच्या नफ्यावर आणि संचालक मंडळाच्या निर्णयावर तो अवलंबून असतो. नफा झाल्यास लाभांश मिळतो, अन्यथा नाही.
• जोखीम (Risk): समहक्क भागांमध्ये गुंतवणूक करणे हे अधिक जोखमीचे असते, कारण त्यांना लाभांश निश्चित नसतो आणि कंपनीचे नुकसान झाल्यास किंवा दिवाळे निघाल्यास त्यांना पैसे परत मिळण्याचा क्रम सगळ्यात शेवटी असतो.
• नियंत्रण आणि मतदान अधिकार (Control and Voting Rights): समहक्क भागधारकांना कंपनीच्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेत (Annual General Meeting) मतदानाचा अधिकार असतो. यामुळे त्यांना कंपनीच्या व्यवस्थापन आणि धोरणांवर नियंत्रण ठेवता येते.
• शेष हक्क (Residual Claim): कंपनीचे दिवाळे निघाल्यास किंवा ती बंद पडल्यास, सर्व कर्जदार (Creditors) आणि अग्रहक्क भागधारकांना (Preference Shareholders) पैसे दिल्यानंतर, उरलेली रक्कम समहक्क भागधारकांना मिळते.
• भागभांडवलाची परतफेड (Repayment of Capital): समहक्क भागांचे भांडवल कंपनीच्या अस्तित्वात असेपर्यंत परत केले जात नाही. केवळ कंपनी बंद पडल्यास किंवा दिवाळे निघाल्यासच परतफेड केली जाते.
• हक्क भाग (Right Shares): जेव्हा कंपनीला नवीन भाग काढायचे असतात, तेव्हा विद्यमान समहक्क भागधारकांना ते भाग खरेदी करण्याचा पहिला हक्क असतो. त्यांना हे भाग बाजारभावापेक्षा कमी दरात मिळू शकतात.
• बोनस भाग (Bonus Shares): जेव्हा कंपनीला मोठा नफा होतो आणि तिला तो नफा रोख स्वरूपात लाभांश म्हणून वाटायचा नसतो, तेव्हा कंपनी आपल्या भागधारकांना बोनस भाग (अतिरिक्त भाग) विनामूल्य देते.
• भाग हस्तांतरणीयता (Transferability of Shares): समहक्क भाग बाजारात (Stock Market) सहजपणे खरेदी-विक्री करता येतात, त्यामुळे ते सहज हस्तांतरणीय असतात.
• गुंतवणुकीच्या मूल्याची वाढ (Capital Appreciation): कंपनीची वाढ आणि नफा वाढल्यास, समहक्क भागांच्या बाजार मूल्यामध्ये वाढ होते, ज्यामुळे भागधारकांना भांडवली लाभ (Capital Gain) मिळतो.