आंतरक्रिया (Interaction) म्हणजे काय?

आंतरक्रिया म्हणजे दोन किंवा अधिक व्यक्ती, वस्तू, किंवा घटकांमध्ये होणारी परस्पर देवाणघेवाण किंवा एकमेकांवर होणारा परिणाम. यात संवाद, क्रिया, विचार किंवा भावनांची भागीदारी यांचा समावेश असतो. आंतरक्रियेमुळे संबंधित घटकांमध्ये बदल घडून येतात किंवा त्यांचे संबंध अधिक दृढ होतात.

अध्ययन-अध्यापनात आंतरक्रिया प्रक्रिया:

अध्ययन-अध्यापन प्रक्रियेत आंतरक्रिया ही अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावते. ही केवळ माहितीची देवाणघेवाण नसून, ज्ञाननिर्मिती, समज वाढवणे आणि कौशल्यांचा विकास करण्यासाठी एक सक्रिय प्रक्रिया आहे. अध्ययन-अध्यापनात आंतरक्रिया विविध स्तरांवर आणि स्वरूपात होते:

1. शिक्षक आणि विद्यार्थी यांच्यातील आंतरक्रिया:

   • शिक्षक विद्यार्थ्यांना प्रश्न विचारतात आणि विद्यार्थी त्यांची उत्तरे देतात.
   • विद्यार्थी शंका विचारतात आणि शिक्षक त्यांचे निरसन करतात.
   • शिक्षक स्पष्टीकरण देतात, उदाहरणे देतात आणि विद्यार्थी त्यावर प्रतिक्रिया देतात.
   • चर्चा, गटकार्य, वादविवाद यांमध्ये शिक्षक मार्गदर्शक म्हणून काम करतात.

2. विद्यार्थी आणि विद्यार्थी यांच्यातील आंतरक्रिया:

   • गटकार्यात विद्यार्थी एकमेकांसोबत सहयोग करतात, कल्पनांची देवाणघेवाण करतात.
   • सहकाऱ्यांकडून शिकणे (peer learning), एकत्र समस्या सोडवणे.
   • परस्परांना अभिप्राय देणे आणि विविध दृष्टिकोन समजून घेणे.
   • चर्चा आणि वादविवादातून इतरांच्या विचारांना समजून घेणे.

3. विद्यार्थी आणि अभ्यासक्रम/अध्ययन साहित्य यांच्यातील आंतरक्रिया:

   • विद्यार्थी पाठ्यपुस्तके, संदर्भग्रंथ, डिजिटल संसाधने यांचा अभ्यास करतात.
   • प्रयोगांद्वारे, प्रकल्पांद्वारे किंवा समस्या सोडवून थेट ज्ञानाशी आंतरक्रिया करतात.
   • नकाशे, आकृत्या, मॉडेल, व्हिडिओ इत्यादी अध्ययन साधनांचा वापर करून संकल्पना समजून घेतात.

4. विद्यार्थी आणि अध्ययन वातावरण यांच्यातील आंतरक्रिया:

   • प्रयोगशाळेतील उपकरणे, कला वर्गातील साहित्य किंवा बाहेरील पर्यावरणाशी विद्यार्थी थेट आंतरक्रिया करतात.
   • शिकण्याच्या वातावरणाचा (उदा. वर्गखोलीची रचना, उपलब्ध तंत्रज्ञान) विद्यार्थ्यांच्या शिकण्यावर परिणाम होतो.

अध्ययन-अध्यापनातील आंतरक्रियेचे महत्त्व:

• सक्रिय शिक्षण: आंतरक्रियेमुळे विद्यार्थी निष्क्रिय श्रोते न राहता सक्रियपणे शिकण्याच्या प्रक्रियेत सहभागी होतात.
• संकल्पना स्पष्टता: प्रश्न विचारणे, चर्चा करणे आणि स्पष्टीकरण मिळवणे यामुळे संकल्पना अधिक स्पष्ट होतात.
• समस्या निराकरण कौशल्ये: गटकार्यातून किंवा चर्चेतून विद्यार्थी एकत्र समस्या सोडवण्यास शिकतात.
• सामाजिक आणि भाषिक विकास: एकमेकांसोबत बोलल्याने, संवाद साधल्याने विद्यार्थ्यांच्या सामाजिक आणि भाषिक कौशल्यांचा विकास होतो.
• गहन आकलन: केवळ माहिती लक्षात ठेवण्याऐवजी, आंतरक्रियेमुळे विषयाचे सखोल आकलन होते.
• प्रेरणा आणि सहभाग: जेव्हा विद्यार्थ्यांचा सहभाग वाढतो, तेव्हा त्यांची शिकण्याची प्रेरणा देखील वाढते.

थोडक्यात, आंतरक्रिया ही अध्ययन-अध्यापन प्रक्रियेचा आत्मा आहे. ती विद्यार्थ्यांना केवळ माहिती प्राप्त करण्यास नव्हे, तर ती माहिती समजून घेण्यास, त्यावर प्रक्रिया करण्यास आणि नवीन ज्ञान तयार करण्यास सक्षम करते.