मराठा साम्राज्यात दळणवळणासाठी विविध साधने वापरली जात होती, ज्यामुळे व्यापार, सैन्याची हालचाल आणि सामान्य जीवन सुरळीत चालण्यास मदत होत असे.

प्रमुख साधने:

• স্থল मार्ग: बैलगाड्या, घोडे, उंट आणि पायी चालणारे लोक यांचा उपयोग वस्तू व संदेश पोहोचवण्यासाठी करत असत.
• जल मार्ग: नद्या व समुद्राचा वापर जहाजे आणि होड्यांच्या माध्यमातून केला जाई.
• पालखी: महत्त्वाच्या व्यक्तींसाठी पालखीचा उपयोग केला जाई.
• पत्रव्यवहार: शासकीय कामांसाठी आणि महत्त्वाच्या संदेशांसाठी पत्रव्यवहाराचा उपयोग केला जात असे.

या साधनांमुळे मराठा साम्राज्यCommunication आणि Logistics च्या बाबतीत सक्षम होते.