आला श्रावण 

          चैत्ररूप रंगरूप सुरू मराठीचे आपणास आगगळवेगळे पाहायला मिळतात. कुणाला चैत्राच्या पालवीची मोहिनी, तर कोणाला वैशा पडेल ते वणवा वाचो, कुणाला मेघश्याम आढा हवासा वाटतो, तर कोणी झंझरी अश्विन दिनासाठी झुरत बसतात. मला स्वतःला मात्र सर्वात जास्त चांगला तो, 'हिरवागार, थंडगार, शांतांचे पारणे फेडणार - श्रावण.'

          श्रावणा दिनामध्ये संपूर्ण पृथ्वीतलावर देशागार रंगाची उधळ नियंत्रण नियंत्रणे. मराठी रंगातही किती विविध छटा असतात! बंधने हिरवा, तर आनंद हिरवा, घडन्या गर्भांत या सर्व रंगछटून चैतचा, सर्जनतेचा आणि सौंदर्याचा साक्षात्कार आपणास असतो.

          श्रावण हा मराठीतील पाचवा महिना आहे. उकाड्याने हैराण करणारे चैत्र-वैशाख गेल्यावर आषाढात पावसाच्या धुवांधार वर्षाव सुरू होतो. वातावरण कुंद आणि ढगाळलेले असते. घर पडणे देखील पुष्कळदा अवघड होते. अशा माणसाला दिलासा तो श्रावणात! श्रावणातील पावसाचे वर्णन करताना बालकवी म्हणतात -

श्रावणमासी हर्ष मानसी, हिरवळ दाटे चोहीकडे

क्षणात वी सरसर शिरवे, क्षणात फिरुनी ऊन पडे|

          श्रावणात ऊन-पावसाचा पाठशिवणीचा खेळ खेळला जातो मन हरखून. अवचित कधीतरी सप्तरंगी इंद्रधनुष्याचे मंगल तोरण नभोमंडपाला आगळीवेगळी शोभा आणते. या सुंदर श्रवणमासाचे वर्णन करताना कविश्रेष्ठ कुसुमाग्रज म्हणतात - 

हसरा नाचरा जरासा लाजरा,

सुंदर श्रावण आला!

          श्रावणाचे हे चैतन्य मुलाचे लोक, पशु पक्षांत, पानाफुलांत सर्वत्र ओसंडून जात. श्रावणात फुलणारा तेरडा रंगीबेरंगी गुच्छांचा नजराना पाहून आलेला असतो. शेतात डोलले वरवर श्रावणाचे सोनेरी ऊन पडते आणि त्याचा तजेला वाढणे डोलत आरामो. श्रावण सरींनी भिजलेली पिके भावी सुबत्तेची आशा पालवू उमेदवार. शिवारात राब सर्व समान जरासा विसावा लाभो. अशा या प्रसन्न श्रावणात उत्साहाने ओंडून वाहत असतो.

          श्रावणमास म्हणजे व्रतवैकल्यांचा, सणवारांचा, श्रावणातील सोमवारचे केवढे माहात्य! संपूर्ण मंगळागौरीची पूजा, शुक्रवार जिवती व्रताचे, तर पूर्ण मारुतीच्या मंदिराला भेट. या श्रावणात आपल्यावर निसर्ग निसर्ग बांधवांना विसरत नाही. पिकांचे उंदर नागर संरक्षण दूर नागांची पंचमीला पूजा केली, तर नारळी पौर्णिमेला सागराला भक्तीभावाने नारळ अर्पण केला.

          असा हा प्रसन्न, शीतल श्रवणमास! सर्वांच्या हृदयाची हर्षाची, आनंदाची हिरवळ फुलवणारा आणि पुढील समृद्ध जीवनाचे ओझरते घडवणारा. 

श्रावणमास किंवा माझा आवडता महिना: श्रावण

चैत्र महिन्यापासून सुरू होणाऱ्या मराठी महिन्यांचे रंग तुम्हाला नेहमीच पाहायला मिळतात. काहींना चैत्राच्या पानांची भुरळ पडते, काहींना वैशाख महिन्यातला वणवा आवडतो, काहींना मेघश्याम आषाढ हवाहवासा, काहींना सोनेरी आश्विन महिन्याची झुरत आवडते पण मला स्वतःला सर्वात जास्त आवडते ते म्हणजे, 'हिरवा, थंडगार, डोळा मारणारा - श्रावण.'

 श्रावण महिन्यात संपूर्ण पृथ्वी हिरवाईने नटलेली असते. हिरव्या रंगाच्या छटा किती विविध! जिथे गडद हिरवा आहे, जिथे आनंदी हिरवा आहे, जिथे पोपट आहे, या सर्व रंगछटा चैतन्य, सर्जनशीलता आणि सौंदर्य आपल्यासाठी घडत आहेत.

 श्रावण हा मराठी महिन्यातील पाचवा महिना आहे. उकाडा सतावणाऱ्या चैत्र-वैशाखनंतर ज्येष्ठ आषाढात पावसाळा सुरू होतो. वातावरण निस्तेज आणि ढगाळ आहे. घरातून बाहेर पडणेही अनेकदा कठीण होते. अशा वेळी श्रावणात माणसाला आराम मिळतो! श्रावणातील पावसाचे वर्णन करताना बालकवी म्हणतात-

 श्रावणमासी हर्ष मानसी, ते हिरवळ तिथी चोहीकडे

 क्षणार्धात डोकं गुळगुळीत, क्षणार्धात ऊन पडतं

 श्रावणातला ऊन-पावसाचा पाठ शिवणाचा खेळ बघताना मन सगळीकडे जाते. अनपेक्षितपणे, इंद्रधनुष्याचे मंगल तोरण आकाशाला शोभते. या सुंदर श्रावणमासाचे वर्णन करताना कवी कुसुमाग्रज म्हणतात-

 हसरा नचरा जरासा लाजरा,

 सुंदर उत्सव श्रावण आला!

 श्रावणातील हे चैतन्य मानव, प्राणी, पक्षी, पान सर्वत्र आढळते. श्रावणात फुलणारा तेरडा म्हणजे रंगीबेरंगी गुच्छांची देणगी. श्रावणाची सोनेरी ऊन शेतात डोलणाऱ्या तुताऱ्यांवर पडते आणि त्याचा ताजेपणा नव्या जोमाने डोलत राहतो. श्रावण साडीने भिजलेली पिके चांगल्या भविष्याची आस धरू लागतात. शिवारात राहणाऱ्या शेतकऱ्यांना थोडी विश्रांती मिळते. अशा या आनंदी श्रावण महिन्यात सर्वत्र उत्साहाचे वातावरण आहे.

 श्रावणमास म्हणजे व्रतवैकल्याचा काळ, सणांचा काळ, श्रावणातील सोमवारचे काय महत्त्व! मंगळवारी मंगळा गौरीचे पूजन, शुक्रवारी जीवती मातेचे व्रत आणि शनिवारी मारुती मंदिराचे दर्शन. या श्रावणात आपल्यावर उपकार करणाऱ्या निसर्गाच्या भावांना माणूस विसरत नाही. उंदरांपासून पिकांचे रक्षण करणाऱ्या सापांची नागपंचमीला पूजा केली जाते, तर नारळी पौर्णिमेला समुद्राला भक्तीभावाने नारळ अर्पण केला जातो.

 असा आनंदी, मस्त श्रावणमास! प्रत्येकाच्या हृदयात आनंदाचे आणि आनंदाचे हिरवे फुल आणि येणाऱ्या समृद्ध जीवनाची झलक. मला वाटतं, माझ्यासारखं तुम्हा सगळ्यांना ते खूप आवडलं पाहिजे!