जातिवाद (Casteism):

• परिभाषा: जातिवाद म्हणजे जातीच्या आधारावर लोकांमध्ये भेदभाव करणे. जात ही एक वंशपरंपरागत सामाजिक श्रेणी आहे, जी जन्माच्या आधारावर निश्चित होते.
• आधार: ऐतिहासिक आणि सामाजिक रचना.
• उद्देश: विशिष्ट जाती समूहांना सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीयदृष्ट्या श्रेष्ठ मानणे आणि इतरांना कमी लेखणे.
• उदाहरण: विशिष्ट जातीच्या लोकांना शिक्षण, नोकरी आणि सार्वजनिक ठिकाणी प्रवेश नाकारणे.

संप्रदायवाद (Communalism):

• परिभाषा: संप्रदायवाद म्हणजे धार्मिक समुदायाच्या आधारावर लोकांमध्ये शत्रुत्व आणि भेदभाव निर्माण करणे.
• आधार: धार्मिक भिन्नता आणि धार्मिक कट्टरता.
• उद्देश: विशिष्ट धार्मिक समूहांना राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक लाभ मिळवून देणे आणि इतरांना दुर्लक्षित करणे.
• उदाहरण: धार्मिक दंगली, धार्मिक स्थळांवर हल्ले, आणि धार्मिक अल्पसंख्यांकांना लक्ष्य करणे.

साम्य:

• दोन्ही विचारधारा भेदभाव आणि सामाजिक विभाजनाला प्रोत्साहन देतात.
• दोन्ही मानवी हक्कांचे उल्लंघन करतात.
• दोन्ही सामाजिक सलोख्याला बाधा आणतात.

फरक:

• जातिवाद जातीवर आधारित आहे, तर संप्रदायवाद धर्मावर आधारित आहे.
• जातिवादामध्ये सामाजिक श्रेणीबद्धता अधिक स्पष्ट असते, तर संप्रदायवादामध्ये धार्मिक अस्मितेवर जोर दिला जातो.