राजभाषा ही एखाद्या राज्य किंवा देशाची घोषित भाषा (अधिकृत भाषा) असते, जी सर्व राजकीय प्रायोजनात वापरली जाते.

भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ३४३ नुसार देवनागरी लिपीत लिहिलेली हिंदी तसेच इंग्रजी या संघराज्याच्या कामकाजाच्या भाषा आहेत, तसेच भारतीय संविधानात राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या २१ भाषांना 'राजभाषा' म्हणून मान्यता मिळाली आहे. संविधानाच्या आठव्या अनुसुचीमध्ये एकूण २२ भारतीय भाषांना हे स्थान प्राप्त झाले आहे. राज्यांच्या विधानसभा बहुमताच्या आधारावर कोणत्याही एका भाषेला किंवा हरकत नसेल तर एकापेक्षा अधिक भाषांना आपल्या राज्याची राज्यभाषा म्हणून घोषित करू शकतात.

राजभाषा ही शासकीय वापरासाठी घोषित केली जाते. जगातील १७८ देशांनी राजभाषा घोषित केल्या आहेत, त्यांतील १०१ देशांच्या एकापेक्षा जास्त राजभाषा आहेत. काही देशांनी राजभाषा घोषित केल्या नाहीत. अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांना कोणतीही राजभाषा नाही, तरीही इंग्रजी भाषा ही कामकाजासाठी वापरली जाते.

राज्यभाषा शिकण्याची आवश्यकता खालीलप्रमाणे आहे:

• संप्रेषण (Communication): राज्यभाषा लोकांना एकमेकांशी संवाद साधण्यास मदत करते. शासकीय कार्यालये, बँका, रुग्णालये आणि इतर सार्वजनिक ठिकाणी लोकांना सहजपणे बोलता आणि व्यवहार करता येतात.
• शिक्षण (Education): प्राथमिक शिक्षण राज्यभाषेतून घेणे अधिक सोपे जाते, कारण लहान मुलांना त्यांची मातृभाषा लवकर समजते.
• नोकरीच्या संधी (Job Opportunities): राज्य सरकार आणि स्थानिक उद्योगांमध्ये नोकरी मिळवण्यासाठी राज्यभाषेचे ज्ञान आवश्यक असते.
• संस्कृती आणि ओळख (Culture and Identity): राज्यभाषा ही आपल्या राज्याची संस्कृती आणि ओळख दर्शवते. भाषेमुळे आपण आपल्या परंपरा आणि इतिहासाशी जोडले जातो.
• शासकीय कामकाज (Government Work): शासकीय योजना आणि धोरणे समजून घेण्यासाठी राज्यभाषेचे ज्ञान उपयुक्त ठरते.

थोडक्यात, राज्यभाषा शिकणे हे केवळ भाषिक कौशल्य नाही, तर ते सामाजिक, सांस्कृतिक आणि आर्थिक विकासासाठी महत्त्वाचे आहे.

अधिक माहितीसाठी:

• मुंबई विद्यापीठ
• मराठी भाषा भवन