घटत्या सीमांत उपयोगितेचा सिद्धांत:

घटत्या सीमांत उपयोगितेचा सिद्धांत अर्थशास्त्रातील एक मूलभूत संकल्पना आहे. हा सिद्धांत सांगतो की, एखाद्या व्यक्तीला एखाद्या वस्तूचा उपभोग घेतल्यावर मिळणारी अतिरिक्त उपयोगिता (किंवा समाधान) त्या वस्तूच्या प्रत्येक वाढीव नगाबरोबर कमी होत जाते. म्हणजेच, जसा आपण एखाद्या वस्तूचा अधिक उपभोग घेतो, तसतसा त्या वस्तूपासून मिळणारा आनंद किंवा उपयोगिता कमी होत जाते.

सिद्धांताची गृहितके:

• उपभोक्ता विवेकशील असतो आणि त्याला जास्तीत जास्त समाधान मिळवायचे असते.
• उपभोग सातत्याने घेतला जातो.
• वस्तूची गुणवत्ता सारखीच राहते.
• उपभोक्त्याच्या आवडीनिवडी स्थिर असतात.

उदाहरण: समजा एका व्यक्तीला खूप तहान लागली आहे आणि तो पाण्याचे ग्लास पितो आहे. पहिल्या ग्लास पाण्याने त्याला खूप आनंद मिळतो, पण दुसरा ग्लास पिताना तेवढा आनंद मिळत नाही. तिसऱ्या ग्लासने आणखी कमी आनंद मिळतो, आणि चौथ्या ग्लासपर्यंत तो पूर्णपणे तृप्त होतो. यानंतर, जर त्याला आणखी पाणी पिण्यास भाग पाडले, तर त्याला ते नकोसे वाटेल. म्हणजेच, प्रत्येक वाढत्या ग्लासबरोबर मिळणारी उपयोगिता कमी होत गेली.

सिद्धांताचे महत्त्व:

• हा सिद्धांत मागणीच्या नियमाचे स्पष्टीकरण देतो.
• किंमत निश्चितीमध्ये मदत करतो.
• उपभोक्ता आणि उत्पादक यांच्या वर्तनाचे विश्लेषण करण्यासाठी उपयुक्त आहे.

हा सिद्धांत आपल्याला हे समजून घेण्यास मदत करतो की व्यक्ती वस्तू आणि सेवांचा उपभोग कसा घेतात आणि त्यांच्या गरजा कशा पूर्ण करतात.