विपणन : (मार्केटिंग). वस्तू व सेवा यांच्या उत्पादनापासून किंवा निर्मितीपासून ते त्यांच्या उपभोगापर्यंत त्यांना प्रवाहित करण्याच्या उद्देशाने केल्या जाणाऱ्या भिन्नभिन्न परंतु एकीकृत व्यावसायिक क्रिया. ‘विपणन’ या संकल्पनेचा अर्थ विपनन कार्याशी संबंधित घटकांना वेगवेगळ्या प्रकारे अभिप्रेत असतो. विपणन म्हणजे ग्राहकाच्या दृष्टीने वस्तूंची खरेदी करणे, तर कारखानदार व विक्रेते यांच्या दृष्टीने वस्तूंची विक्री करणे होय. जाहिरातदारांच्या दृष्टीने वस्तूंची वा सेवांची जाहिरात करणे, तर वाहतुकदारांच्या दृष्टीने वस्तू बाजारपेठेपर्यंत पोहोचविणे, असा विपणनाचा अर्थ केला जातो. 

उत्पादन किंवा सेवेच्या विपणनाशी संबंधित सर्व पैलूंचे व्यवस्थापन म्हणजे विपणन व्यवस्थापन. यात बाजार संशोधन, लक्ष्यित बाजारपेठा निश्चित करणे, विपणन धोरणे विकसित करणे, जाहिरात आणि प्रमोशन योजना तयार करणे, विक्री व्यवस्थापन आणि ग्राहक संबंध व्यवस्थापन यांचा समावेश होतो. विपणन व्यवस्थापनाची काही उद्दिष्ट्ये: * जागरूकता वाढवणे: आपल्या उत्पादनाबद्दल किंवा सेवेबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे. * मागणी निर्माण करणे: आपल्या उत्पादनांची किंवा सेवांची मागणी वाढवणे. * बाजारपेठ हिस्सा वाढवणे: आपल्या प्रतिस्पर्धकांच्या तुलनेत बाजारपेठेत जास्त हिस्सा मिळवणे. * ग्राहक निष्ठा वाढवणे: ग्राहकांना आपल्या उत्पादनांशी किंवा सेवांशी बांधून ठेवणे. * नफा वाढवणे: विपणन प्रयत्नांद्वारे कंपनीचा नफा वाढवणे. विपणन व्यवस्थापनामध्ये अनेक कार्ये समाविष्ट आहेत: 1. बाजार संशोधन: बाजारपेठेचा आकार, वाढ आणि ट्रेंड समजून घेण्यासाठी संशोधन करणे. 2. लक्ष्यित बाजारपेठ निवडणे: कोणत्या विशिष्ट ग्राहक गटांना लक्ष्य करायचे आहे हे ठरवणे. 3. विपणन धोरण विकसित करणे: उत्पादन, किंमत, स्थान आणि जाहिरात (Product, Price, Place, Promotion) यांसारख्या विपणन घटकांबद्दल निर्णय घेणे. 4. जाहिरात आणि प्रमोशन योजना तयार करणे: आपल्या लक्ष्यित बाजारपेठेत उत्पादने किंवा सेवा कशा पोहोचवायच्या याची योजना आखणे. 5. विक्री व्यवस्थापन: विक्री कर्मचाऱ्यांचे व्यवस्थापन करणे आणि विक्री प्रक्रिया प्रभावी करणे. 6. ग्राहक संबंध व्यवस्थापन: ग्राहकांशी चांगले संबंध निर्माण करणे आणि टिकवून ठेवणे. विपणन व्यवस्थापन हे एक सतत चालणारे प्रक्रिया आहे.