🔵प्रत्येक व्यक्तीला समाजात एक प्रकारचा मान, सन्मान व प्रतिष्ठा असते. त्या व्यक्तीस त्याच्या व्यवसाय व धंद्याच्या ठिकाणी एक विशिष्ठ स्थान प्राप्त असते. अशावेळी, त्या व्यक्तीच्या प्रतिष्ठेला व सन्मानाला त्रयस्त व्यक्तीकडून कोणतीही हानी वा इजा पोहोचल्यास त्या व्यक्तीस प्रचंड नुकसान होऊ शकते. अशा व्यक्तीबद्दल त्रयस्त व्यक्तीने कोणत्याही स्वरूपाचे खोटे, अपमानकारक व बेजबाबदार वक्तव्य केल्यास अशी त्रयस्त व्यक्ती त्या व्यक्तीला पोहचलेल्या धंदा व व्यवसायातील नुकसानाबद्दल व समाजाकडून झालेल्या बदनामीकारक वागणुकीबद्दल कायदेशीर दृष्ट्या जबाबदार असते.

अब्रुनुकसानी केवळ  एखाद्या व्यक्तीने दुसऱ्या व्यक्तीबद्दल बदनामीकारक उद्गार काढले व ते केवळ त्या दोन व्यक्तींपुरताच मर्यादित आहेत तर होत नाही. अशी बदनामी ही त्या दोन व्यक्तींशिवाय इतर लोकांना कळलेली वा सामाजिक स्वरूपाची असणे जरुरीचे असते. अब्रुनुकसानी ही लेखी वा तोंडी ही असू शकते. एखाद्या भाषणादरम्यान केलेली टीका वा बदनामीकारक वाक्य हे अब्रुनुकसानी म्हणून गृहीत धरले जाऊ शकते. एखाद्या व्यक्तीची बदनामी करताना समजा त्या व्यक्तीचे प्रत्यक्ष नाव घेतले नसेल परंतु समाजाने वा लोकांनी त्याचा अर्थ त्या व्यक्तीशी निगडीत मानला तर अशावेळी बदनामी झालेल्या व्यक्तीस नुकसान भरपाई मिळू शकते. आरोप व मजकूर खरे असतील वा विवेक पूर्ण असतील तर अशा वेळी त्यास अब्रुनुकसानी म्हणता येत नाही. बदनामी करताना अशा व्यक्तीचा हेतू चांगला होता की वाईट हे पाहिले जात नाही कारण बदनामी ही बदनामी असते. चित्रित, ध्वनीमुद्रित, छापील पत्रके, वर्तमानपत्र वा पुस्तकातील मजकूर वगैरे लिखित स्वरूपातील टीका समजली जाते तर भाषण, पत्रकार परिषद, नाटकातील उद्गार, सिनेमातील उद्गार, आकाशवाणी केंद्रावरील उद्गार इ. तोंडी टीका म्हणून गृहीत धरली जाते.

📈अब्रुनुकसानी खालील स्वरूपाची असू शकते

राजकीय वा सामाजिक भाषणात केलेली व्यक्तिगत खोटी टीका.
खोटा फौजदारी खटला दाखल करणे.
वर्तमानपत्रात खोटा बदनामीकारक मजकूर प्रसिद्ध करणे.
स्त्रीच्या चारित्र्याबद्दल जाहीर टीका करणे व तिच्या चारीत्र्यास धोका पोहोचवणे.
पत्रकार परिषद घेऊन खोटी व अपमानकारक टीका करणे.
एखाद्याच्या व्यवसाय व धंद्या बाबत खोटी बातमी पसरविणे.
एखाद्याच्या वैयक्तिक आयुष्याबाबत किंवा त्याच्या शिक्षण वा गुणवत्तेबद्दल खोटी बातमी प्रसिद्ध करणे.
एखाद्याला गंभीर रोग व व्याधी झाल्याबद्दल खोटी प्रसिद्धी करणे.
जाती वा धर्म वाचक निंदा व अपशब्द.
भारतीय संविधानात जरी कलम १९ नुसार अभिव्यक्ती व भाषण स्वातंत्र्य असले तरी असे स्वातंत्र्य मर्यादित स्वरूपाचे आहे कारण शासनास संविधानानुसार अशा स्वातंत्र्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कायदे करण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. तसेच संविधानाच्या कलम २१ नुसार प्रत्येक व्यक्तीला जीविताचा व प्रतिष्ठेचा अधिकार आहे त्यामुळे अशा व्यक्तीची प्रतिष्ठा, मान व सन्मान हा त्याचा मुलभूत अधिकार आहे. अब्रुनुकसानी झाल्यास त्याविरुद्ध दिवाणी व फौजदारी दोन्ही स्वरूपाची कारवाई करता येते. अपकृतीच्या कायद्या अंतर्गत दिवाणी कारवाई करता येते व भारतीय दंड विधानाच्या कलम ४९९ व ५०० नुसार फौजदारी तक्रार दाखल करता येऊ शकते. अब्रुनुकसानी केल्यास भारतीय दंड विधानानुसार दोन वर्षापर्यंत करावास किंवा दंड किंवा दोन्ही अशी शिक्षा आहे. दिवाणी अब्रुनुकसानीसाठी वादी दिवाणी न्यायालयात वा उच्च न्यायालयात दावा दाखल करू शकतो. फौजदारी अब्रुनुकसानीसाठी नजीकच्या पोलीस स्टेशनमध्ये तक्रार दाखल करू शकतात. वादी व तक्रारदारावर प्रथम जबाबदारी असते की त्यांनी न्यायालयात बदनामी झाली आहे हे सिद्ध करावे. सदर गुन्हा हा जामीनपात्र व अदखलपात्र आहे.

भारतीय महिला सुद्धा त्यांना झालेल्या अब्रुनुकसानी बद्दल दिवाणी दावा वा फौजदारी तक्रार करू शकतात. महिला अशा दावा वा तक्रारी त्यांच्या विरुद्ध तोंडी वा लेखी स्वरूपाची खालील प्रमाणे खोटी टीका झाल्यास करू शकतात.

एखाद्या स्त्रीच्या चारित्र्यावर संशय घेतल्यास व तिचे चरित्र मलीन केल्यास.
नोकरी व व्यवसायाच्या ठिकाणी स्त्रीविरुद्ध अपमानास्पद शब्द काढल्यास व तिला बदनाम केल्यास.
एखाद्या स्त्रीबद्दल नाटक, सिनेमे वा इतर कलाकृती काढून तिला बदनाम केल्यास.
स्त्रीची बदनामी करण्यासाठी समाजात धिंड काढल्यास.
स्त्री विरुद्ध खोटे नाटे आरोप करून फौजदारी तक्रार केल्यास.
स्त्रीचा भररस्त्यात विनयभंग करून वा तिचे नाव एखाद्या पुरुषाशी जोडून त्याचा खोटा प्रचार केल्यास.
स्त्रीचे अपमानास्पद चित्र, शिल्प वा कलाकृती करून तिला बदनाम केल्यास.
स्त्रीची व्होट्स एप, फेसबुक, ट्विटर वा इतर सोशल नेट्वर्किंग साईट वर बदनामी केल्यास.
स्त्रीची जातीवाचक निंदा व टीका करणे.
एखाद्या स्त्रीची फसवणूक करून तिची बदनामी करणे.
आभार-प. प्र. आचरेकर +९१ ८८९८७८७९९५

माझ्याबद्दल ५० लोकांसमोर खोटे आरोप लावले आहेत की मी फ्लॅट भाडेकरू कडून भाडे घेऊन जातो व यात ते साक्षीदार म्हणून माणूस उभा करणार आहेत, जर हे सिद्ध झाले तर मी स्वतः १०००० बक्षीस द्यायला तयार आहे पण समोरील व्यक्ती सिद्ध करू शकला नाही तर माझ्या १ कोटीच्या इज्जतीचे नुकसान झाले आहे ते कोण भरून देणार? उद्या माझा जॉब जाऊ शकतो, मी जगणार कसे? मला जॉब देणार कोण? माझे आयुष्य बदनाम झाले, मग मी काय आत्महत्या करू का? याला जबाबदार कोण?