इकोलॉजिकल सक्सेशन (Ecological Succession) ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये एका विशिष्ट ठिकाणी असलेल्या वनस्पती आणि प्राणी समुदायांमध्ये कालांतराने बदल होतो. ही प्रक्रिया एका साध्या समुदायापासून (Pioneer community) अधिक जटिल आणि स्थिर समुदायापर्यंत (Climax community) क्रमाने होते.

इकोलॉजिकल सक्सेशनचे खालील प्रकार आहेत:

1. प्राथमिक सक्सेशन (Primary Succession):
   • ही प्रक्रिया अशा ठिकाणी सुरू होते जिथे यापूर्वी कोणतेही जीव नव्हते, उदाहरणार्थ, ज्वालामुखीमुळे तयार झालेली नवीन जमीन किंवा हिमनदीने उघडी केलेली जमीन.
   • या ठिकाणी सर्वप्रथम दगडफूल (Lichens) आणि Moss सारखे जीव वाढतात, जे जमिनीची धूप करतात आणि माती तयार करण्यास मदत करतात.
   • त्यानंतर हळूहळू गवत आणि लहान वनस्पती येतात आणि मग झाडे वाढू लागतात.
2. दुय्यम सक्सेशन (Secondary Succession):
   • ही प्रक्रिया अशा ठिकाणी सुरू होते जिथे पूर्वी जीव होते, पण काही कारणाने ते नष्ट झाले, उदाहरणार्थ, आग लागल्याने किंवा पूर आल्याने.
   • या ठिकाणी माती आधीपासूनच तयार असते, त्यामुळे प्राथमिक सक्सेशनच्या तुलनेत ही प्रक्रिया लवकर होते.
   • उदाहरणार्थ, शेतीत काही वर्षं लागवड न केल्यास गवत आणि इतर वनस्पती वाढू लागतात आणि हळूहळू झाडे येतात.

इकोलॉजिकल सक्सेशनची प्रक्रिया:

1. नुडेशन (Nudation):
   • यामध्ये नैसर्गिक किंवा मानवी हस्तक्षेपामुळे मूळ समुदाय नष्ट होतो.
2. आक्रमण (Invasion):
   • नवीन प्रजाती त्या ठिकाणी प्रवेश करतात आणि वस्ती निर्माण करतात.
3. स्थापना (Establishment):
   • आलेल्या प्रजाती तेथे स्थिर होतात आणि त्यांची संख्या वाढवतात.
4. प्रतिक्रिया (Reaction):
   • प्रजाती एकमेकांवर आणि पर्यावरणावर परिणाम करतात, ज्यामुळे समुदायाची रचना बदलते.
5. स्थिरीकरण (Stabilization/Climax):
   • अखेरीस, एक स्थिर समुदाय तयार होतो जो पर्यावरणाशी जुळवून घेतो. या समुदायात फारसा बदल होत नाही.

इकोलॉजिकल सक्सेशनचे महत्त्व:

• नैसर्गिक संतुलन राखण्यास मदत करते.
• जैवविविधता वाढवते.
• पर्यावरणाची गुणवत्ता सुधारते.

अधिक माहितीसाठी:

• इकोलॉजिकल सक्सेशनची माहिती विकिपीडिया वर उपलब्ध आहे.