ग्रामीण समुदाय

ग्रामीण समुदाय (Rural Community) म्हणजे खेडी, वाड्या-वस्त्यांमध्ये राहणाऱ्या लोकांचा समूह, जिथे जीवनशैली, व्यवसाय आणि सामाजिक संबंध शहरी भागांपेक्षा वेगळे असतात. ग्रामीण समुदायाची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• कमी लोकसंख्या आणि कमी घनता: ग्रामीण भागातील लोकसंख्या शहरी भागांच्या तुलनेत कमी असते आणि ती मोठ्या क्षेत्रावर विखुरलेली असते. त्यामुळे लोकसंख्येची घनता कमी असते.
• मुख्य व्यवसाय शेती आणि संबंधित उद्योग: ग्रामीण भागातील बहुसंख्य लोकांचा मुख्य व्यवसाय शेती आणि शेतीशी संबंधित पूरक व्यवसाय (उदा. पशुपालन, मत्स्यपालन, कुक्कुटपालन) हा असतो.
• नैसर्गिक पर्यावरणाशी जवळीक: ग्रामीण जीवन निसर्गाच्या अधिक जवळ असते. शुद्ध हवा, पाणी आणि शांत वातावरण हे इथले वैशिष्ट्य आहे.
• साधी आणि पारंपरिक जीवनशैली: ग्रामीण लोकांची जीवनशैली साधारणपणे साधी, सरळ आणि पारंपरिक असते. आधुनिकतेचा प्रभाव कमी असतो.
• घट्ट सामाजिक संबंध: ग्रामीण समुदायात लोकांचे एकमेकांशी घनिष्ठ आणि जिव्हाळ्याचे संबंध असतात. लोक एकमेकांना ओळखतात आणि एकमेकांच्या सुख-दुःखात सहभागी होतात. सामुदायिक भावना (Community feeling) अधिक असते.
• अनौपचारिक सामाजिक नियंत्रण: औपचारिक कायद्यांपेक्षा रूढी-परंपरा, सामाजिक नियम आणि ज्येष्ठांचा आदर यातून सामाजिक नियंत्रण राखले जाते.
• शिक्षण आणि आरोग्य सेवांची मर्यादित उपलब्धता: शहरी भागांच्या तुलनेत ग्रामीण भागांमध्ये शिक्षण, आरोग्य आणि इतर मूलभूत सुविधांची उपलब्धता कमी असते, किंवा त्या सुविधा दूरवर उपलब्ध असतात.
• तंत्रज्ञानाचा कमी वापर: आधुनिक तंत्रज्ञान आणि सुविधांचा वापर शहरी भागांपेक्षा कमी असतो, परंतु आता यामध्ये हळूहळू वाढ होत आहे.
• रूढी आणि परंपरांचे पालन: ग्रामीण भागातील लोक रूढी, परंपरा, सण-उत्सव आणि धार्मिक विधींना अधिक महत्त्व देतात आणि त्यांचे पालन करतात.
• व्यवसायातील एकरूपता: बहुतेक लोक एकाच प्रकारच्या व्यवसायात (उदा. शेती) गुंतलेले असल्यामुळे त्यांच्या गरजा आणि जीवनशैलीत एकसमानता दिसून येते.

ग्रामीण समुदाय म्हणजे काय?

ग्रामीण समुदाय हा असा समूह आहे जो विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्रात एकत्र राहतो आणि शेती, मासेमारी, वन उत्पादने यांसारख्या प्राथमिक व्यवसायांवर अवलंबून असतो. या समुदायांमध्ये सामाजिक संबंध अधिक घनिष्ठ आणि समूहांवर आधारित असतात.

व्याख्या:

• ए. आर. देसाई यांच्या मते, "ग्रामीण समुदाय म्हणजे असा समूह, ज्यामध्ये लोकांचे वर्तन, जीवनशैली आणि व्यवसाय निसर्गावर अवलंबून असतात."
• सँडरसन यांच्या मते, "ग्रामीण समुदाय म्हणजे सामाजिक संबंधांचे जाळे, जे विशिष्ट भूप्रदेशात विणलेले असते."

ग्रामीण समुदायाची वैशिष्ट्ये:

या वैशिष्ट्यांमुळे ग्रामीण समुदाय शहरी समुदायांपेक्षा वेगळा ठरतो.