नाट्यकला
0
Answer link
ज्येष्ठ अभिनेत्री सुलभा देशपांडे या मराठी नाट्यसृष्टीतील एक महत्त्वाचे नाव आहेत. त्यांच्या नाट्यप्रवासात त्यांनी अनेक अविस्मरणीय भूमिका साकारल्या. त्यांच्या नाटकातील भूमिकांबद्दल थोडक्यात माहिती:
- प्रायोगिक रंगभूमीवरील योगदान: सुलभा देशपांडे या 'रंगायन' आणि 'आविष्कार' यांसारख्या प्रायोगिक नाट्यसंस्थांशी जोडल्या गेल्या होत्या. त्यांनी विजय तेंडुलकर, सतीश आळेकर, गिरीश कर्नाड यांच्यासारख्या अग्रगण्य नाटककारांच्या नाटकांमध्ये काम केले.
- वेगवेगळ्या प्रकारच्या भूमिका: त्यांनी केवळ नायिकेच्या भूमिकाच नव्हे, तर मध्यमवयीन, ग्रामीण, शहरी, अशिक्षित ते सुशिक्षित अशा अनेक प्रकारच्या स्त्री-व्यक्तिरेखांना जिवंत केले. त्यांच्या भूमिकांमध्ये विविधता होती.
- लक्षवेधी भूमिका:
- विजय तेंडुलकर यांच्या सखाराम बाईंडर नाटकातील चंपा या भूमिकेने त्यांना खूप लोकप्रियता मिळाली. ही भूमिका त्यांनी अत्यंत प्रभावीपणे साकारली होती, जी त्या काळी खूपच धाडसी मानली गेली.
- पु.ल. देशपांडे यांच्या वाऱ्यावरची वरात मधील त्यांची भूमिका.
- सतीश आळेकर यांच्या महानिर्वाण या नाटकातील त्यांची भूमिका.
- अनेकदा त्यांनी बळकट, कणखर आणि स्वतंत्र विचारसरणीच्या स्त्रियांच्या भूमिका केल्या, ज्या तत्कालीन सामाजिक चौकटींना प्रश्न विचारणाऱ्या होत्या.
- नैसर्गिक अभिनय: त्यांचा अभिनय नेहमीच स्वाभाविक आणि सहज असायचा. त्या भूमिकेच्या अंतरंगात शिरून ती व्यक्तिरेखा प्रेक्षकांसमोर उभी करत असत. त्यांच्या डोळ्यांतून आणि आवाजातून भावनांचा प्रभावी आविष्कार घडत असे.
- बालरंगभूमी: त्यांनी 'आविष्कार' संस्थेच्या माध्यमातून बालनाट्यांमध्येही खूप काम केले. मुलांसाठी नाटक बसवणे आणि त्यात अभिनय करणे यातून त्यांनी बालरंगभूमीलाही मोठा हातभार लावला.
एकंदरीत, सुलभा देशपांडे यांनी मराठी रंगभूमीवर विविध आणि सशक्त स्त्री-व्यक्तिरेखा साकारून आपला असा वेगळा ठसा उमटवला.
0
Answer link
अभिनेत्री म्हणून सुलभा देशपांडे यांना जाणवलेले नाटकाचे आशयसूत्र हे सहसा मानवी जीवनातील वास्तवता, सामाजिक भान आणि नातेसंबंधांची गुंतागुंत यांचे प्रामाणिक व प्रभावी चित्रण असे होते.
त्यांच्या मते, नाटक हे केवळ मनोरंजनाचे साधन नसून समाजाला आरसा दाखवणारे, विचारप्रवण करणारे आणि मानवी अस्तित्वाचे विविध पैलू उलगडणारे माध्यम असावे.
0
Answer link
अभिनेत्री म्हणून सुलभा देशपांडे यांना जाणवलेले नाटकाचे आशयसूत्र हे केवळ मनोरंजनापुरते मर्यादित नव्हते, तर ते समाजाला आरसा दाखवणारे, विचारप्रवर्तक आणि सामाजिक बदलाचे एक प्रभावी माध्यम होते. त्यांच्या मते, नाटकाचे आशयसूत्र हे खालीलप्रमाणे होते:
- सामाजिक भान आणि वास्तववाद: सुलभा देशपांडे यांनी त्यांच्या नाटकांतून समाजातील वास्तवता, समस्या आणि मानवी नातेसंबंधांचे विविध पैलू प्रभावीपणे मांडले. त्यांच्यासाठी नाटक हे केवळ काल्पनिक जगाचे दर्शन नसून, ते समाजाचे यथार्थ चित्रण करणारे एक साधन होते.
- सामान्यांपर्यंत पोहोचणे: त्यांनी प्रायोगिक रंगभूमीला प्रोत्साहन दिले आणि सामान्य माणसाच्या जगण्याशी जोडलेली नाटके सादर करण्यावर भर दिला. नाटकाचे आशयसूत्र हे लोकांना त्यांच्या स्वतःच्या आयुष्याशी जोडणारे आणि त्यांच्या अनुभवांना वाचा फोडणारे असावे असे त्यांना वाटत असे.
- विचार आणि संस्कार: विशेषतः बालनाट्यांच्या माध्यमातून त्यांनी मुलांना चांगल्या मूल्यांची आणि विचारांची ओळख करून देण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या मते, नाटक हे केवळ करमणूक नसून ते संस्कार आणि विचार पेरण्याचे एक महत्त्वाचे व्यासपीठ आहे.
- प्रायोगिकता आणि नवनवीन प्रयोग: त्यांनी नेहमीच नाटकाच्या आशयसूत्रात नवीन विचार, विषय आणि सादरीकरण पद्धती यांचा समावेश करण्यावर भर दिला. जुन्या चौकटी मोडून नवीन काहीतरी देण्याचा त्यांचा प्रयत्न असे.
- मानवी भावनांचा सखोल अभ्यास: अभिनेत्री म्हणून त्या पात्रांच्या भावनांमध्ये खोलवर शिरून त्या पडद्यावर किंवा रंगमंचावर जिवंत करत असत. त्यांच्यासाठी नाटकाचे आशयसूत्र हे मानवी मनाचा आणि भावनांचा सखोल वेध घेणारे असावे असे होते.
थोडक्यात, सुलभा देशपांडे यांच्यासाठी नाटकाचे आशयसूत्र हे समाज आणि मानवी जीवन यांचे प्रतिबिंब होते, जे प्रेक्षकांना विचार करण्यास प्रवृत्त करते आणि त्यांना भावनिक पातळीवर जोडते.
1
Answer link
नाटक ही दृक्-श्राव्य कला आहे कारण(१) खूप पात्रे त्यात सहभागी असतात. (२) डोळ्यांनी पाहून कानांनी ऐकता येते. (३) दिग्दर्शक, कथालेखक, नेपथ्यकार असतो. (४) नृत्य, नाट्य, संगीत यांचा आविष्कार असतो.
नाटक : नाटक हा एक साहित्यप्रकार आहे असे म्हणण्यापेक्षा तो एक दृक्श्राव्य कलाप्रकार आहे, असे म्हणणे युक्त ठरेल. नाटक या संज्ञेचा मूळ अर्थ अभिनय करणे असा आहे. ‘नट’ हा संस्कृत शब्द मुळात प्राकृतातील असून तो ‘नर्त’ (म्हणजे नाचणारा) या संस्कृत शब्दाचा अपभ्रंश होऊन प्राकृतात आला.मूळ अर्थाप्रमाणे पाहता नाटक या शब्दाचा अर्थ नाचणे असाच आहे. नट म्हणजे अभिनय करणारा, सोंग करणारा व नाटक म्हणजे नाट्यरूपाने, सोंगाच्यारूपाने दाखविणे वा सादर करणे असा अर्थ रूढ झाला. इंग्रज्रीतील ‘ड्रामा’ हा शब्द मूळ ग्रीक ‘ड्रॅन’ (Dran) या शब्दावरून आलेला असून त्याचा अर्थ कृती करणे (टू डू) असा आहे. ‘ड्रॉमेनॉन’ (Dramenon) म्हणजे केलेली कृती व ‘मायथॉस’ (Mythos) म्हणजे सांगितलेली कृती असा फरक प्राचीन ग्रीसमध्ये केला जाई. नाटक या शब्दाची व्याख्या करणे कठीण आहे. मात्र नाटक म्हणजे प्रसंग आणि संवाद यांच्या द्वाराव्यक्त होणारा संघर्षमय कथात्म अनुभव असे म्हणता येईलकिंवा नाटक म्हणजे माणसाच्या अंतर्बाह्य क्रिया-प्रतिक्रियांचे दर्शन घडविणारा आकृतिबंध होय.नाटक निर्माण करते ती द्वंद्वात्मक जीवनाची जाणीव. नाटकातूनच मानवी अस्तित्वाचे या विश्वरचनेशी काय नाते आहे, ते कळते.नाटकास पंचमवेद म्हणतात. ऋग्वेदातून ‘पाठ्य’, यजुर्वेदातून ‘अभिनय’, सामवेदातून ‘गीत’ व अथर्ववेदातून ‘विविध रस’ असे अंश घेऊन नाट्यवेद निर्माण झाला,असे भरताने म्हटले आहे. याचा अर्थ संवाद, अभिनय, संगीत आणि रस हे नाटकाचे चार घटक ठरतात. नाटकाला ‘क्रीडनीयक’ (खेळ) म्हणून निर्देशितानाते ‘दृश्य’ आणि ‘श्राव्य’ काव्य आहे, असे भरताला सुचवायचे आहे. विविध भावांनी संपन्न आणि विविध प्रसंगांनी युक्त असलेल्या लोकवृत्ताची, जगातील लोकांच्या आचारविचारांची अनुकृती म्हणजे नाटक नाटक म्हणजे भावानुकीर्तन नाटक म्हणजे जीवनाचे दर्शन घडविणारा आरसा, असे भरत म्हणतो.