कंपनी सचिव
कंपनी सचिव (Company Secretary) म्हणजे काय आणि त्यांची भूमिका:
कंपनी सचिव म्हणजे काय:
कंपनी सचिव हा कंपनीचा एक महत्त्वाचा अधिकारी असतो. तो कंपनीच्या प्रशासकीय आणि कायदेशीर बाबींचे व्यवस्थापन करतो. कंपनी कायद्यांचे पालन करणे, भागधारकांशी (shareholders) संवाद साधणे आणि कंपनीच्या संचालक मंडळाला (Board of Directors) मदत करणे ही त्याची मुख्य कामे आहेत.
कंपनी सचिवांची भूमिका:
- कायदेशीर सल्लागार: कंपनी सचिवांना कंपनी कायद्याचे चांगले ज्ञान असते. त्यामुळे ते कंपनीला कायदेशीर बाबींवर योग्य सल्ला देतात.
- अनुपालन अधिकारी: कंपनी सर्व कायद्यांचे आणि नियमांचे पालन करत आहे याची खात्री करणे हे त्यांचे काम आहे.
- भागधारक संबंध: भागधारकांशी संवाद साधणे, त्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे देणे आणि त्यांना कंपनीच्या घडामोडींची माहिती देणे हे कंपनी सचिवांचे कर्तव्य आहे.
- संचालक मंडळाला मदत: कंपनीच्या संचालक मंडळाच्या बैठका आयोजित करणे, इतिवृत्त (minutes) तयार करणे आणि त्यांना धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी मदत करणे हे त्यांचे काम आहे.
- कंपनी प्रशासन: कंपनीचे प्रशासन व्यवस्थित चालवणे, कागदपत्रे जतन करणे आणि आवश्यक नोंदी ठेवणे ही त्यांची जबाबदारी आहे.
थोडक्यात, कंपनी सचिव हा कंपनीच्या कायदेशीर आणि प्रशासकीय कार्याचा आधारस्तंभ असतो.
कंपनी सेक्रेटरी (Company Secretary):
कंपनी सेक्रेटरी हा कंपनीचा एक महत्त्वाचा अधिकारी असतो. तो कंपनीच्या कायदेशीर आणि प्रशासकीय कामांसाठी जबाबदार असतो. कंपनी सेक्रेटरी कंपनी आणि सरकार यांच्यातील दुवा म्हणून काम करतो.
सहकारी (Co-operative) क्षेत्रात कंपनी सेक्रेटरीची भूमिका:
सहकारी क्षेत्रात कंपनी सेक्रेटरीची भूमिका खालीलप्रमाणे असते:
- कायदेशीर सल्ला: सहकारी संस्थेला कायद्याचे योग्य मार्गदर्शन करणे आणि संस्थेने कायद्याचे पालन करणे.
- सभांचे आयोजन: संस्थेच्या सभांचे आयोजन करणे, इतिवृत्त तयार करणे आणि नोंदी ठेवणे.
- सदस्याrecordsची नोंद: संस्थेच्या सदस्यांची नोंद ठेवणे आणि व्यवस्थापित करणे.
- सरकारी नियमपालन: संस्थेने कायद्यानुसार आवश्यक असणारी कागदपत्रे आणि माहिती सरकारला सादर करणे.
- धोरण विकास: संस्थेच्या धोरणांच्या विकासात मदत करणे.
- प्रशिक्षण: संचालक आणि कर्मचाऱ्यांसाठी प्रशिक्षण आयोजित करणे.
कंपनी सेक्रेटरीची कार्ये:
- कंपनी कायद्याचे पालन करणे.
- कंपनीच्या संचालक मंडळाच्या बैठका आयोजित करणे.
- कंपनीच्या वार्षिक सर्वसाधारण सभा (Annual General Meeting) आयोजित करणे.
- कंपनीच्या शेअर्सचे व्यवस्थापन करणे.
- कंपनीच्या कर (tax) आणि इतर वैधानिक जबाबदाऱ्या पूर्ण करणे.
कंपनी चिटणीसाची वैधानिक कर्तव्ये:
कंपनी चिटणीसाला कंपनी कायदा आणि इतर लागू असलेल्या कायद्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. त्यांची काही प्रमुख वैधानिक कर्तव्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- कंपनी कायद्याचे पालन:
कंपनी कायदा, 2013 नुसार कंपनीच्या सर्व तरतुदींचे पालन करणे हे कंपनी चिटणीसाचे कर्तव्य आहे.
- नोंदवह्या अद्ययावत ठेवणे:
कंपनी कायद्यानुसार आवश्यक असणाऱ्या सर्व नोंदवह्या अद्ययावत ठेवणे, ज्यात भागधारकांची नोंदवही, संचालकांची नोंदवही आणि बैठकांच्या इतिवृत्तांचा समावेश असतो.
- वार्षिक अहवाल तयार करणे:
कंपनीचा वार्षिक अहवाल तयार करणे आणि तो वेळेवर सादर करणे.
- बैठकांचे आयोजन:
संचालक मंडळाच्या आणि भागधारकांच्या बैठकांचे आयोजन करणे, बैठकांची सूचना पाठवणे आणि इतिवृत्त तयार करणे.
- नियामक प्राधिकरणांशी संपर्क:
कंपनी आणि नियामक प्राधिकरणे (regulatory authorities), जसे की कंपनी व्यवहार मंत्रालय (Ministry of Corporate Affairs - MCA), यांच्यात समन्वय राखणे.
- दस्तऐवजांवर सही करणे:
कंपनीच्या वतीने काही विशिष्ट दस्तऐवजांवर सही करणे, जे कायद्यानुसार आवश्यक आहे.
- समभागांचे हस्तांतरण आणि वाटप:
समभागांचे हस्तांतरण (transfer) आणि वाटप (allotment) योग्य प्रकारे करणे.
- लाभांश वाटप:
भागधारकांना लाभांश (dividend) वेळेवर वाटप करणे.
- इतर वैधानिक कर्तव्ये:
कंपनी कायद्यानुसार वेळोवेळी येणाऱ्या इतर वैधानिक जबाबदाऱ्यांचे पालन करणे.
कंपनी चिटणीसाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असते आणि त्यांनी कायद्याचे योग्य पालन करणे आवश्यक आहे.
कंपनीच्या चिटणीसाची (Company Secretary) पात्रता खालीलप्रमाणे असते:
1. शैक्षणिक पात्रता (Educational Qualification):
- चिटणीस होण्यासाठी कोणत्याही शाखेतील पदवीधर असणे आवश्यक आहे.
- 'इन्स्टिट्यूट ऑफ कंपनी सेक्रेटरीज ऑफ इंडिया' (ICSI) या संस्थेकडून कंपनी सेक्रेटरीचा कोर्स पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
2. ICSI परीक्षा (ICSI Examination):
- ICSI द्वारे घेण्यात येणाऱ्या फाऊंडेशन (Foundation), एक्झिक्युटिव्ह (Executive) आणि प्रोफेशनल (Professional) या परीक्षा उत्तीर्ण होणे अनिवार्य आहे.
3. प्रशिक्षण (Training):
- ICSI च्या नियमांनुसार, परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर कंपनी सेक्रेटरी म्हणून काम करण्यासाठी काही कालावधीचे प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे.
4. इतर कौशल्ये (Other Skills):
- कंपनी कायद्याचे (Company Law) ज्ञान असणे आवश्यक आहे.
- संप्रेषण कौशल्ये (Communication Skills) चांगली असावी लागतात.
- व्यवस्थापन कौशल्ये (Management Skills) आवश्यक आहेत.
अधिक माहितीसाठी:
कंपनी सचिव (Company Secretary): कंपनी सचिव हा कंपनीचा एक महत्त्वाचा अधिकारी असतो. तो कंपनीच्या कायदेशीर आणि प्रशासकीय कामांसाठी जबाबदार असतो.
- कंपनी कायदा, 2013 नुसार, प्रत्येक सूचीबद्ध कंपनीसाठी (Listed Company) पूर्णवेळ कंपनी सचिव असणे आवश्यक आहे.
- कंपनी सचिव हा कंपनी आणि तिचे संचालक मंडळ (Board of Directors) यांच्यातील दुवा म्हणून काम करतो.
कंपनी सचिवाच्या भूमिका:
- कायदेशीर सल्लागार (Legal Advisor): कंपनी सचिवाचे मुख्य काम म्हणजे कंपनीला कायद्याचे योग्य मार्गदर्शन करणे.
- अनुपालन अधिकारी (Compliance Officer): कंपनी कायद्यांचे पालन करणे आणि कंपनी व्यवस्थित चालवणे ही कंपनी सचिवांची जबाबदारी आहे.
- संचालक मंडळाचा सचिव (Secretary of the Board): संचालक मंडळाच्या बैठका आयोजित करणे, इतिवृत्त (Minutes) तयार करणे आणि महत्त्वाच्या निर्णयांची नोंद ठेवणे.
- भागधारक संबंध (Shareholder Relations): भागधारकांशी संवाद साधणे, त्यांच्या समस्यांचे निराकरण करणे आणि त्यांना कंपनीच्या धोरणांची माहिती देणे.
- corporate governance : कंपनीचे कामकाज कायद्यानुसार आणि नियमांनुसार चालते की नाही हे पाहणे.
कंपनी सचिव हा कंपनीच्या व्यवस्थापनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. तो कंपनीला कायदेशीर अडचणींपासून वाचवतो आणि कंपनीच्या विकासासाठी मदत करतो.
अधिक माहितीसाठी:
कंपनी सचिव (Company Secretary - CS) हा कंपनीतील एक महत्त्वाचा अधिकारी असतो. तो कंपनीच्या कायदेशीर आणि प्रशासकीय कामांसाठी जबाबदार असतो. कंपनी कायद्याचे पालन करणे, कंपनीच्या बैठका आयोजित करणे आणि कंपनीच्याrecords जतन करणे ही त्याची प्रमुख कार्ये आहेत.
- कायदेशीर सल्ला: कंपनीला कायद्याच्या बाबतीत योग्य सल्ला देणे.
- अनुपालन (Compliance): कंपनी कायद्यांचे आणि नियमांचे पालन करणे.
- बैठकांचे आयोजन: संचालक मंडळाच्या (Board of Directors) आणि भागधारकांच्या (Shareholders) बैठका आयोजित करणे.
- रेकॉर्ड्स जतन करणे: कंपनीचे महत्त्वाचे रेकॉर्ड्स आणि दस्तऐवज जतन करणे.
- शेअर हस्तांतरण: शेअर्सचे हस्तांतरण (Share Transfer) सुरळीतपणे करणे.
- वार्षिक अहवाल: कंपनीचा वार्षिक अहवाल (Annual Report) तयार करणे.
कंपनी सचिव कोण बनू शकतो?
कंपनी सचिव बनण्यासाठी, 'इन्स्टिट्यूट ऑफ कंपनी सेक्रेटरीज ऑफ इंडिया' (ICSI) या संस्थेच्या परीक्षेत उत्तीर्ण होणे आवश्यक आहे.
कंपनी सचिवाचे महत्त्व:
कंपनी सचिव कंपनी आणि सरकार यांच्यातील दुवा म्हणून काम करतो. तो कंपनीच्या प्रशासनात आणि कायदेशीर प्रक्रियेत मदत करतो.