लोकसंख्या वाढ
-
जन्मदर आणि मृत्यूदर:
जर जन्मदर स्थिर राहिला आणि मृत्यूदर घटला (आयुष्यमान वाढल्यामुळे), तर लोकसंख्या वाढते. कारण जास्त लोक दीर्घकाळ जगतात आणि नवीन जन्म घेणाऱ्यांची संख्या कायम राहते.
-
आरोग्य सेवा:
आयुष्यमान वाढण्याचे एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे आरोग्य सेवांमध्ये सुधारणा. चांगले वैद्यकीय उपचार, लसीकरण, आणि आरोग्य सुविधांमुळे लोकांचे जीवनमान सुधारते आणि ते अधिक काळ जगतात.
-
जीवनशैली:
आहार, व्यायाम, आणि चांगल्या सवयींमुळे लोकांचे आरोग्य सुधारते, ज्यामुळे ते अधिक वर्षे जगू शकतात.
-
सामाजिक आणि आर्थिक विकास:
शिक्षण, चांगले राहणीमान, आणि आर्थिक सुरक्षितता यांसारख्या घटकांमुळे आयुर्मानात वाढ होते, ज्यामुळे लोकसंख्या वाढण्यास मदत होते.
जपानमध्ये जगातील सर्वाधिक आयुर्मान आहे. तेथील उत्तम आरोग्य सेवा, संतुलित आहार, आणि जीवनशैलीमुळे लोकांचे आयुर्मान वाढले आहे. त्यामुळे जपानमध्ये वृद्ध लोकांची संख्या जास्त आहे, आणि एकूण लोकसंख्येमध्ये वाढ झाली आहे.
यावरून हे स्पष्ट होते की आयुर्मानातील वाढ आणि लोकसंख्या वाढ यांचा सहसंबंध आहे.
- वय गट: लोकसंख्येला त्यांच्या वयानुसार वेगवेगळ्या गटांमध्ये विभागले जाते. उदाहरणार्थ, 0-14 वर्षे (बालके), 15-64 वर्षे (कामकाज करणारे), आणि 65 वर्षे व त्याहून अधिक (वृद्ध).
- लिंग गट: लोकसंख्येला पुरुष आणि महिला अशा दोन गटांमध्ये विभागले जाते.
उत्तर: होय, जन्मदर हा मृत्युदरापेक्षा अधिक असल्यास लोकसंख्या वाढते.
जेव्हा एखाद्या विशिष्ट क्षेत्रात जन्म घेणाऱ्या लोकांची संख्या, त्याच क्षेत्रातील मृत्यूमुखी पडणाऱ्या लोकांच्या संख्येपेक्षा जास्त असते, तेव्हा लोकसंख्या वाढते. याला लोकसंख्येची नैसर्गिक वाढ म्हणतात.
लोकसंख्या वाढ अनेक घटकांवर अवलंबून असते, जसे जन्मदर, मृत्युदर आणि स्थलांतर.
लोकसंख्या संक्रमणाच्या दुसऱ्या अवस्थेत लोकसंख्या तीव्र गतीने वाढते.
या अवस्थेत जन्मदर उच्च असतो, तर मृत्यूदर घटलेला असतो. त्यामुळे लोकसंख्या वाढीचा दर खूप जास्त असतो.
उदाहरण: भारत 20 व्या दशकात याच अवस्थेतून गेला.
भारताच्या लोकसंख्येत विक्रमी वाढ 1951 ते 1981 या काळात झाली. या काळात भारताची लोकसंख्या 36.1 कोटींवरून 68.3 कोटींवर पोहोचली. दशकात सरासरी वाढ 2.2% होती, जी इतिहासात सर्वाधिक आहे.