सिद्धांत
0
Answer link
पेरणीचा जागतिक सिद्धांत (Theory of Plate Tectonics) कोणी मांडला हे एक गुंतागुंतीचे प्रश्न आहे, कारण हा सिद्धांत अनेक शास्त्रज्ञांच्या योगदानातून विकसित झाला आहे.
सिद्धांताच्या विकासातील महत्त्वाचे टप्पे आणि शास्त्रज्ञ:
- अल्फ्रेड वेगेनर (Alfred Wegener): 1912 मध्ये 'खंडीय वहन' (Continental Drift) चा सिद्धांत मांडला. त्यांनी सांगितले की खंड एकत्र होते आणि कालांतराने ते सरकले आहेत.
- आर्थर होम्स (Arthur Holmes): 1930 मध्ये भूगर्भातील convection currents मुळे खंडांचे वहन होते, असा विचार मांडला.
- हॅरी हेस (Harry Hess): 1960 मध्ये 'समुद्र तळ विस्तार' (Seafloor Spreading) चा सिद्धांत मांडला, ज्यामुळे प्लेट टेक्टोनिक्सला आधार मिळाला.
- टुझो विल्सन ( Tuzo Wilson): यांनी प्लेट टेक्टोनिक्सच्या सिद्धांताला अधिकSubduction zones आणि transform faults यांसारख्या संकल्पना स्पष्ट केल्या.
त्यामुळे, पेरणीच्या जागतिक सिद्धांताचे श्रेय केवळ एका व्यक्तीला देणे योग्य नाही. हा सिद्धांत अनेक शास्त्रज्ञांच्या एकत्रित प्रयत्नांमुळे विकसित झाला आहे.
0
Answer link
तुमच्या प्रश्नाचा रोख 'युद्धाच्या अराजक सिद्धांता'कडे (Chaos theory of war) आहे का, हे स्पष्ट होत नाही. तरीही, अचानक घडणाऱ्या बदलांमागील कार्यकारणभाव समजून घेण्यासाठी या सिद्धांताचा कसा उपयोग होतो, हे मी स्पष्ट करतो.
युद्धाचा अराजक सिद्धांत (Chaos theory of war):
- अराजकतेचा अर्थ: हा सिद्धांत सांगतो की युद्धासारख्या क्लिष्ट प्रणालीत (complex system) लहान बदल मोठे आणि अनपेक्षित परिणाम घडवू शकतात.
- कारणं: युद्धातील अनेक घटक, जसे की सैन्याची रणनीती, हवामान, राजकीय निर्णय, आणि योगायोग, हे सर्व परस्परांवर अवलंबून असतात. त्यामुळे, एका लहान घटनेने मोठी साखळी प्रतिक्रिया सुरू होऊ शकते.
- उदाहरण: एका लहान चकमकीने मोठ्या युद्धाला तोंड फुटू शकते, कारण त्या चकमकीमुळे दोन्ही बाजूंच्या राजकीय आणि लष्करी नेतृत्वावर दबाव येतो आणि त्यांची प्रतिक्रिया निर्णायक ठरते.
सिद्धांतामुळे मिळणारे फायदे:
- अ predictability (अंदाज बांधण्यात अडचण): भविष्य वर्तवणे शक्य नसते, हे या सिद्धांतामुळे समजते. त्यामुळे, नेते आणि धोरणकर्ते अधिक सावधगिरीने निर्णय घेतात.
- लवचिकता (Flexibility): अनपेक्षित बदलांना तोंड देण्यासाठी तयार राहण्याची प्रेरणा मिळते.
- परिणाम: लहान घटनांचे मोठे परिणाम कसे होऊ शकतात, हे समजल्यामुळे धोके टाळता येतात.
निष्कर्ष:
अराजक सिद्धांत (Chaos theory) आपल्याला हे शिकवतो की युद्ध ही एक अत्यंत गुंतागुंतीची बाब आहे आणि यात अनपेक्षित बदल होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे, या सिद्धांताचा वापर करून आपण युद्धाच्या कारणांचा आणि परिणामांचा अधिक चांगल्या प्रकारे अभ्यास करू शकतो.
0
Answer link
theory (सिद्धांत) म्हणजे काय:
Theory (सिद्धांत) म्हणजे एखाद्या गोष्टीच्या कारणांचा आणि परिणामांचा तार्किक दृष्टिकोन किंवा स्पष्टीकरण देणारा विचार. हा एक अंतिम निष्कर्ष नसतो, तर तो पुरावे आणि निरीक्षणांवर आधारित असतो.
उदाहरणार्थ:
- गुरुत्वाकर्षणाचा सिद्धांत: हा सिद्धांत पृथ्वीवर वस्तू खाली का पडतात हे स्पष्ट करतो.
- उत्क्रांतीचा सिद्धांत: हा सिद्धांत जीवनातील बदल आणि विकासाची प्रक्रिया स्पष्ट करतो.
थोडक्यात, theory (सिद्धांत) म्हणजे एखाद्या गोष्टीला समजून घेण्यासाठी तयार केलेले मॉडेल.
Theory (सिद्धांत) कशासाठी उपयोगात येतो?
Theory (सिद्धांत) अनेक प्रकारे उपयोगात येतो:
- जगाला समजून घेण्यासाठी.
- भविष्यवाणी करण्यासाठी.
- समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी.
अधिक माहितीसाठी:
4
Answer link
आर्य मूळचे भारतीय होते की बाहेरून आले या प्रश्नावर गेल्या काही वर्षांमध्ये अनेकदा चर्चा, वाद-विवाद झाले आहेत. उजव्या विचारधारेच्या अनेक हिंदुत्ववादी संघटना आर्य हे बाहेरून आले नाहीत, ते मूळचे भारतीयच होते असा दावा करतात.
काही जण तर हडप्पा संस्कृती ही आर्य किंवा वैदिक संस्कृती असल्याचंही म्हणतात. या दाव्यांमधलं नेमकं तथ्य काय आहे हे शोधणं आता सोपं होणार आहे. नवीन संशोधनानुसार प्राचीन DNAचा अभ्यास करून भारतातील प्रागैतिहासिक कालखंडाचं पुनर्लेखन करण्यात आलं आहे. प्राचीन भारतीय संस्कृती ही एका विशिष्ट समुदायामुळं नाही तर वेगवेगळ्या स्थलांतरितांमुळं विकसित होत गेली आहे.
भारतीय संस्कृती ही स्वतःला आर्य म्हणवून घेणाऱ्या लोकांपासून विकसित झाली असं हिंदू उजवे अभ्यासक मानतात. आर्य हे मुळात भटके होते. घोडेस्वारी, पशुपालन करणारे आर्य कुशल योद्धेही होते. हिंदू धर्माचे सर्वांत प्राचीन धार्मिक ग्रंथ अर्थात वेदांची रचना ही आर्यांनीच केल्याचं मानलं जातं. आर्य हे मूळचे भारतीयच होते आणि भारतातूनच ते आशिया तसंच युरोपच्या अन्य भागात पसरले, असा युक्तिवादही हिंदुत्त्ववादी करतात.
कोकणात सुमारे १० हजार वर्षांपूर्वी कुणी काढल्या या गूढ आकृत्या?
सिंधुदुर्गात आढळली हजारो वर्षांपूर्वीच्या गूढ संस्कृतीतील मृतांची स्मारकं
इंडो-युरोपियन भाषासमूह, ज्यांतील भाषा आजही भारत आणि युरोपमधले लोक बोलतात, त्यांचा विकास आर्यांमुळेच झाल्याचं मानलं जातं.
19व्या शतकातील युरोपियन अभ्यासकांनीही आर्य हा एकमेव शुद्ध वंश असल्याचं मानलं होतं. अडॉल्फ हिटलरचं आर्यांच्या वांशिक शुद्धतेबद्दलचं मतही सर्वांना परिचित आहे. युरोप जिंकणाऱ्या आर्यांचे आपण वंशज आहोत, असं हिटलर अभिमानानं सांगायचा.
आर्य ही संकल्पना भाषिक
अभ्यासक जेव्हा 'आर्य' ही संज्ञा वापरतात, तेव्हा त्यांना 'इंडो-युरोपियन' भाषा बोलणारा समुदाय अपेक्षित असतो. मीदेखील या लेखात 'आर्य' हा शब्द त्याच संदर्भानं वापरला आहे. हिटलर किंवा उजव्या कट्टरपंथी विचारवंतांप्रमाणे आर्यांचा उल्लेख वांशिक संदर्भाने केलेला नाही.
अनेक भारतीय विद्वान आर्य हे भारताबाहेरून आले होते, या सिद्धान्तावर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करतात. आर्य किंवा इंडो-युरोपियन भाषा बोलणाऱ्या समुदायांपैकी एक समूह भारतातील एका संस्कृतीचा अस्त होत असतानाच्या कालखंडात इथे आला. ही लोप पावणारी संस्कृती म्हणजेच हडप्पा किंवा सिंधू संस्कृती. ज्यावेळी जगाच्या अन्य भागात इजिप्शियन आणि मेसोपोटेमियन संस्कृती अस्तित्त्वात होत्या, त्याच काळात भारताच्या वायव्य भागात (जो आता पाकिस्तानात आहे) हडप्पा संस्कृती अस्तित्त्वात होती. मात्र हिंदू उजवे विचारवंत हे हडप्पन संस्कृती आर्य किंवा वैदिक संस्कृतीचाच एक भाग असल्याचं मानतात.
काही जण तर हडप्पा संस्कृती ही आर्य किंवा वैदिक संस्कृती असल्याचंही म्हणतात. या दाव्यांमधलं नेमकं तथ्य काय आहे हे शोधणं आता सोपं होणार आहे. नवीन संशोधनानुसार प्राचीन DNAचा अभ्यास करून भारतातील प्रागैतिहासिक कालखंडाचं पुनर्लेखन करण्यात आलं आहे. प्राचीन भारतीय संस्कृती ही एका विशिष्ट समुदायामुळं नाही तर वेगवेगळ्या स्थलांतरितांमुळं विकसित होत गेली आहे.
भारतीय संस्कृती ही स्वतःला आर्य म्हणवून घेणाऱ्या लोकांपासून विकसित झाली असं हिंदू उजवे अभ्यासक मानतात. आर्य हे मुळात भटके होते. घोडेस्वारी, पशुपालन करणारे आर्य कुशल योद्धेही होते. हिंदू धर्माचे सर्वांत प्राचीन धार्मिक ग्रंथ अर्थात वेदांची रचना ही आर्यांनीच केल्याचं मानलं जातं. आर्य हे मूळचे भारतीयच होते आणि भारतातूनच ते आशिया तसंच युरोपच्या अन्य भागात पसरले, असा युक्तिवादही हिंदुत्त्ववादी करतात.
कोकणात सुमारे १० हजार वर्षांपूर्वी कुणी काढल्या या गूढ आकृत्या?
सिंधुदुर्गात आढळली हजारो वर्षांपूर्वीच्या गूढ संस्कृतीतील मृतांची स्मारकं
इंडो-युरोपियन भाषासमूह, ज्यांतील भाषा आजही भारत आणि युरोपमधले लोक बोलतात, त्यांचा विकास आर्यांमुळेच झाल्याचं मानलं जातं.
19व्या शतकातील युरोपियन अभ्यासकांनीही आर्य हा एकमेव शुद्ध वंश असल्याचं मानलं होतं. अडॉल्फ हिटलरचं आर्यांच्या वांशिक शुद्धतेबद्दलचं मतही सर्वांना परिचित आहे. युरोप जिंकणाऱ्या आर्यांचे आपण वंशज आहोत, असं हिटलर अभिमानानं सांगायचा.
आर्य ही संकल्पना भाषिक
अभ्यासक जेव्हा 'आर्य' ही संज्ञा वापरतात, तेव्हा त्यांना 'इंडो-युरोपियन' भाषा बोलणारा समुदाय अपेक्षित असतो. मीदेखील या लेखात 'आर्य' हा शब्द त्याच संदर्भानं वापरला आहे. हिटलर किंवा उजव्या कट्टरपंथी विचारवंतांप्रमाणे आर्यांचा उल्लेख वांशिक संदर्भाने केलेला नाही.
अनेक भारतीय विद्वान आर्य हे भारताबाहेरून आले होते, या सिद्धान्तावर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करतात. आर्य किंवा इंडो-युरोपियन भाषा बोलणाऱ्या समुदायांपैकी एक समूह भारतातील एका संस्कृतीचा अस्त होत असतानाच्या कालखंडात इथे आला. ही लोप पावणारी संस्कृती म्हणजेच हडप्पा किंवा सिंधू संस्कृती. ज्यावेळी जगाच्या अन्य भागात इजिप्शियन आणि मेसोपोटेमियन संस्कृती अस्तित्त्वात होत्या, त्याच काळात भारताच्या वायव्य भागात (जो आता पाकिस्तानात आहे) हडप्पा संस्कृती अस्तित्त्वात होती. मात्र हिंदू उजवे विचारवंत हे हडप्पन संस्कृती आर्य किंवा वैदिक संस्कृतीचाच एक भाग असल्याचं मानतात.