भूमी सुधारणा

1. कमाल जमीन धारणा कायदा (Ceiling on Land Holdings Act):

• या कायद्यानुसार, प्रत्येक व्यक्ती किंवा कुटुंबाला जास्तीत जास्त किती जमीन ठेवता येईल यावर मर्यादा घातली गेली.
• अतिरिक्त जमीन सरकारद्वारे ताब्यात घेऊन भूमिहीनांना वितरित केली गेली.

2. कुळकायदा (Tenancy Act):

• कुळकायद्याने कुळांना जमिनीवर अधिक हक्क मिळवून दिले.
• जमिनीच्या मालकीचे हक्क कुळांना हस्तांतरित करण्याची तरतूद करण्यात आली.

3. जमीनदारी निर्मूलन कायदा (Zamindari Abolition Act):

• या कायद्याने जमीनदारी पद्धत पूर्णपणे नष्ट केली.
• जमिनीवरील मध्यस्थांची भूमिका संपुष्टात आणली गेली आणि जमीन थेट कसणाऱ्यांच्या हाती आली.

4. भूदान चळवळ (Bhoodan Movement):

• विनोबा भावे यांनी सुरू केलेल्या भूदान चळवळीद्वारे, लोकांनी स्वेच्छेने आपली जमीन भूमिहीनांना दान केली.
• या चळवळीने जमीन वितरणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

5. ग्रामदान चळवळ (Gramdan Movement):

• या चळवळीमध्ये, गावांतील लोकांनी एकत्रितपणे जमिनीचे मालकी हक्क सोडून ते सामुदायिक मालकीत रूपांतरित केले.
• गावातील जमिनीचे व्यवस्थापन ग्रामसभेमार्फत केले जाई.

भूदान आंदोलन:

• हे आंदोलन विनोबा भावे यांनी सुरू केले.
• या आंदोलनाचा उद्देश जमीनदारांकडून जमिनी স্বেচ্ছेने दान घेऊन ती भूमिहीन शेतकऱ्यांमध्ये वाटणे हा होता.
• या आंदोलनामुळे जमीनदारांचे जमिनीवरील पारंपरिक अधिकार कमी झाले आणि त्यांना शेतीत रस उरला नाही.
• त्यामुळे खाजगी जमिनीबद्दल विचार करण्यास प्रोत्साहन मिळाले.

संदर्भ:

• पंतप्रधान कार्यालय, भारत सरकार - भूदान आंदोलन