लोकदेवता
0
Answer link
देवताविश्वातील एक शिवगण. भूतनाथ हे त्याचे एक पर्यायी नाव. आग्यावेताळ, ज्वालावेताळ आणि प्रलयवेताळ ह्या नावांनीही तो ओळखला जातो. महाभारत, पुराणे इ. प्राचीन साहित्यातून वेताळाची जी वर्णने आढळतात, त्यांनुसार तो क्रूर डोळ्यांचा आणि महाकाय आहे. तो रक्तमांस खातो सदैव युद्धोद्यत आणि शस्त्रधारी असतो. वेताळाची आई ही स्कंदानुचारी मातृका असून स्वतः वेताळही स्कंदानुचर आहे, असे निर्देश आढळतात. भागवत, मत्स्यपुराण आणि ब्रह्मांडपुराण ह्यांनी मात्र त्याला स्कंदानुचर न म्हणता शिवगण म्हटले आहे. आग्यावेताळ, ज्वालावेताळ आणि प्रलयवेताळ ही त्याची पर्यायी नावे त्याचे उग्र गुणविशेष दर्शवितात. शिवपुराण शतरुद्रसंहितेत म्हटले आहे, की वेताळ हा मुळात शंकरपार्वतीचा द्वारपाल होता. एकदा दारापाशी आलेल्या पार्वतीला त्याने दाराबाहेर येण्यास अटकाव केला, म्हणून ‘तू पृथ्वीवर मनुष्यजन्म घेशील’ असा शाप तिने त्याला दिला. तेव्हा वेताळरुपाने तो पृथ्वीवर आला. कालिकापुराणात म्हटले आहे, की वेताळ हा पूर्वजन्मी भृंगी नावाचा एक शिवदूत होता. महाकाल नावाचा त्याचा एक भाऊ होता. पार्वतीने शापिल्यामुळे ह्या दोघांनी पृथ्वीवर अनुक्रमे वेताळ व भैरव म्हणून चंद्रशेखर राजाची राणी तारावती हिच्या पोटी जन्म घेतला. तथापि हे दोघे चंद्रशेखराचे औरस पुत्र नव्हते. ते तारावतीला शंकरापासून झाले होते. चंद्रशेखर हा त्यांचा पालक-पिता होता. चंद्रशेखराने आपली सर्व संपत्ती आपल्या औरस पुत्रांमध्येच वाटून टाकली. त्यामुळे वेताळ व भैरव हे तप करण्यासाठी अरण्यात गेले. पुढे वसिष्ठ ऋषींच्या कृपेने त्यांना शिवाचे दर्शन घडले आणि कामाख्या देवीच्या अनुग्रहाने त्यांना शिवगणात स्थान मिळाले.
अनेक गावांत एक ग्रामदेवता म्हणून वेताळाची पूजाअर्चा केली जाते. वेताळाच्या मूर्ती काष्ठाच्या वा पाषाणाच्या असतात. काही ठिकाणी तो तांदळ्याच्या स्वरुपातही आढळतो. हातात दंडा आणि खांद्यावर घोंगडी घेऊन वेताळ मध्यरात्री गावातून हिंडतो, असा खेडोपाडी समज आहे. ह्या भ्रमंतीमुळे त्याचा वहाणा झिजतात म्हणून वेताळाला दरमहा नव्या वहाणा अर्पण करण्याची प्रथाही काही ठिकाणी दिसते. वैशाख,मार्गशीष आणि माघ महिन्यांत वेताळाचे उत्सव व जत्रा होतात.
1
Answer link
⭕ म्हसोबा देव ⭕
_________________________
माहिती सेवा ग्रूप पेठवडगांव
_________________________
म्हसोबा हे एक ग्रामीण दैवत आहे . महाराष्ट्रातील एक देवता. साधारणतः तेराव्या शतकापासून म्हसोबाची ठिकठिकाणी स्थापणा केल्याचे जाणकार लिहितात. ग्रामदेवता वा लोकदेवता म्हणूनही म्हसोबाचा उल्लेख केला जातो.
शेंदूर लावलेला गोल किंवा उभट असा दगडाचा तांदळा, या स्वरूपात तो गावोगावी आढळतो. गावाच्या शिवेवर, शेताच्या बांधावर वा गावातील एखाद्या प्रमुख ठिकाणी त्याचे ठाणे असते. रोगराईचे संकट, वार्षिक यात्रा इ. प्रसंगी त्याला बकरा, कोंबडी, नारळ इ. अर्पण करतात.
‘महिषासुर’ या सामासिक शब्दातील ‘महिष’ या शब्दाला संत, देवता इत्यादींच्या नावांना जोडला जाणारा पितृवाचक ‘बा’ हा प्रत्यय जोडून ‘महिषोबा’ असा शब्द बनला असावा आणि त्याचा अपभ्रंश होऊन ‘म्हसोबा’ हे रूप तयार झाले असावे. म्हसोबा ही मूळची अनार्य देवता असावी इ. मते अभ्यासकांनी मांडली आहेत. विदर्भ वगैरे भागात तेलाचा घाणा सुरू करण्यापूर्वी म्हसोबाची स्थापना करतात.आपण वाचत आहात माहिती सेवा ग्रूप पेठवडगांवची पोस्ट,तसे केल्यामुळे अधिक तेल मिळते, अशी श्रद्धा आढळते. इतर घाणेवाल्यांना म्हसोबा भाड्याने देण्याच्या प्रथेचाही उल्लेख आढळतो.
म्हसोबा, वेताळ हे भुतांचे नियंत्रक देव असल्याने, त्यांना भूतयोनीत गृहीत धरता येत नाही. म्हसोबा हा भुतांचा अधिपती आहे, त्याचे सामर्थ वेताळाइतके असते इ. प्रकारच्या श्रद्धा आढळतात.
पूर्वी खेड्यात असे काही देव सापडले की म्हसोबा म्हणून संबोधत असे. खेडेगावात "म्हसोबा" हे दैवत शेताच्या बांधावर, ओढयाच्या काठाला जुने वड, चिंच, पिंपळ यांच्या सावलीत, विहिरीच्या बाजूला, डोंगराच्या कड्याला स्थापना केलेले बघायला मिळतात. शेतकरी यांना शेताचे सरंक्षण व कोणतेही भुत बाधा होऊ नये म्हणुन म्हसोबाची यथासांग पूजा करतात. शेतातील नवीन विहिरीचे खोदकाम, पेरणी, कापणी, गाड वाहन ( गाडी बैलाने कापलेले बाजरी, ज्वारी एक ठिकाणी खळ्यावर गोळा करणे ), नांगरणी, कोळपनी अशा कामाच्या अगोदर म्हसोबाला अंड, निंबु, नारळ देऊन सुरवात करतात. चैत्र अथवा वैशाख महिन्यात म्हसोबाची पूजा व मानमानता म्हणुन कोंबडा किंवा बोकडाचा बळी दिला जातो. त्याला म्हसोबाचे "कारण" केले असे म्हणतात.
हा स्वयंपाक व जेवण म्हसोबाच्या सानिध्यातच करावे लागते. चैत्र वैशाखा महिना व दुपारी मटणाचे जेवन, याची एक वेगळीच चव आणि स्वाद असतो. घाम गाळत, तिखट लागल्याने हुसु s s हुसुss करीत जेवण करावे लागते. यातील मनोरंजक भाग म्हणजे, मटण डेगी मध्ये बनवतात. जे लोक स्वयंपाकाची जबाबदारी घेतात, ते आपल्या साठी छोट्या बादलीत, किंवा पातल्यात मटणाचे खांड- खांड बाजूला काढून ठेवतात. बऱ्याच वेळा असे बाजूला ठेवलेले बादली किंवा पातल्यावर दुसरे लोक डल्ला मारलेले अनुभवात आहे.
महाराष्ट्रात बऱ्याच गावी म्हसोबाच्या जत्रा भरतात. काही नावाजलेलया ठिकाणचे उत्सव खाली देत आहे.
जुन्नर पासून आठ कि.मी. अंतरावर, माळशेज घाट मार्गावर असलेले भुंडेवाडी हे महसुली गाव आहे. गणेशखिंडीच्या अलीकडे डोंगरकुशीच्या सान्निध्यात वसलेले निसर्गसंपन्न गाव अशी त्याची ओळख. नवरात्रात येथे म्हसोबाचे नवरात्र असतात. नवरात्रीत म्हसोबाचा टाक गावचे पाटील यांच्या देवघरात स्थापन केली जाते. गावकुसाबाहेर असलेल्या म्हसोबा देवाच्या चांदीच्या टाकाची, नवरात्राच्या पहिल्या माळेला गावातील पाटलांच्या देवघरात स्थापना करण्याची अनेक पिढ्यांपासूनची परंपरा आहे.
अशीच ठाणे जिल्ह्यातील म्हसे (ता. मुरबाड) गावी म्हसोबाची पौष पौर्णिमेला भरणारी यात्रा ही एक प्रमुख यात्रा आहे.
म्हसोबा या देवाची देवळे खारवडे, मुळशी तालुका, पुणे जिल्हा या ठिकाणी आहेत. जेजुरीला ओकाऱ्या म्हसोबा, नकट्या म्हसोबा असे म्हसोबा आहेत. साधारणतः रस्त्यास असलेल्या घाटात(डोंगर चढाय-उतरायला केलेला वळणावळणाचा रस्ता)याची देवळे असतात. वाहनचालक घाटात त्यांच्या वाहनाला अपघात होऊ नये म्हणून याची घाटात शिरतेवेळी/निघाल्यावर पूजा करतात. म्हसोबाला पत्नी नाही. त्यावरून मराठीत ’म्हसोबाला बायको नाही आणि सटवाईला नवरा!’ अशी म्हण आहे.
असा हा खास " म्हसोबा" मराठी देव आहे.
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=990221958042394&id=100011637976439
_________________________
माहिती सेवा ग्रूप पेठवडगांव
_________________________
म्हसोबा हे एक ग्रामीण दैवत आहे . महाराष्ट्रातील एक देवता. साधारणतः तेराव्या शतकापासून म्हसोबाची ठिकठिकाणी स्थापणा केल्याचे जाणकार लिहितात. ग्रामदेवता वा लोकदेवता म्हणूनही म्हसोबाचा उल्लेख केला जातो.
शेंदूर लावलेला गोल किंवा उभट असा दगडाचा तांदळा, या स्वरूपात तो गावोगावी आढळतो. गावाच्या शिवेवर, शेताच्या बांधावर वा गावातील एखाद्या प्रमुख ठिकाणी त्याचे ठाणे असते. रोगराईचे संकट, वार्षिक यात्रा इ. प्रसंगी त्याला बकरा, कोंबडी, नारळ इ. अर्पण करतात.
‘महिषासुर’ या सामासिक शब्दातील ‘महिष’ या शब्दाला संत, देवता इत्यादींच्या नावांना जोडला जाणारा पितृवाचक ‘बा’ हा प्रत्यय जोडून ‘महिषोबा’ असा शब्द बनला असावा आणि त्याचा अपभ्रंश होऊन ‘म्हसोबा’ हे रूप तयार झाले असावे. म्हसोबा ही मूळची अनार्य देवता असावी इ. मते अभ्यासकांनी मांडली आहेत. विदर्भ वगैरे भागात तेलाचा घाणा सुरू करण्यापूर्वी म्हसोबाची स्थापना करतात.आपण वाचत आहात माहिती सेवा ग्रूप पेठवडगांवची पोस्ट,तसे केल्यामुळे अधिक तेल मिळते, अशी श्रद्धा आढळते. इतर घाणेवाल्यांना म्हसोबा भाड्याने देण्याच्या प्रथेचाही उल्लेख आढळतो.
म्हसोबा, वेताळ हे भुतांचे नियंत्रक देव असल्याने, त्यांना भूतयोनीत गृहीत धरता येत नाही. म्हसोबा हा भुतांचा अधिपती आहे, त्याचे सामर्थ वेताळाइतके असते इ. प्रकारच्या श्रद्धा आढळतात.
पूर्वी खेड्यात असे काही देव सापडले की म्हसोबा म्हणून संबोधत असे. खेडेगावात "म्हसोबा" हे दैवत शेताच्या बांधावर, ओढयाच्या काठाला जुने वड, चिंच, पिंपळ यांच्या सावलीत, विहिरीच्या बाजूला, डोंगराच्या कड्याला स्थापना केलेले बघायला मिळतात. शेतकरी यांना शेताचे सरंक्षण व कोणतेही भुत बाधा होऊ नये म्हणुन म्हसोबाची यथासांग पूजा करतात. शेतातील नवीन विहिरीचे खोदकाम, पेरणी, कापणी, गाड वाहन ( गाडी बैलाने कापलेले बाजरी, ज्वारी एक ठिकाणी खळ्यावर गोळा करणे ), नांगरणी, कोळपनी अशा कामाच्या अगोदर म्हसोबाला अंड, निंबु, नारळ देऊन सुरवात करतात. चैत्र अथवा वैशाख महिन्यात म्हसोबाची पूजा व मानमानता म्हणुन कोंबडा किंवा बोकडाचा बळी दिला जातो. त्याला म्हसोबाचे "कारण" केले असे म्हणतात.
हा स्वयंपाक व जेवण म्हसोबाच्या सानिध्यातच करावे लागते. चैत्र वैशाखा महिना व दुपारी मटणाचे जेवन, याची एक वेगळीच चव आणि स्वाद असतो. घाम गाळत, तिखट लागल्याने हुसु s s हुसुss करीत जेवण करावे लागते. यातील मनोरंजक भाग म्हणजे, मटण डेगी मध्ये बनवतात. जे लोक स्वयंपाकाची जबाबदारी घेतात, ते आपल्या साठी छोट्या बादलीत, किंवा पातल्यात मटणाचे खांड- खांड बाजूला काढून ठेवतात. बऱ्याच वेळा असे बाजूला ठेवलेले बादली किंवा पातल्यावर दुसरे लोक डल्ला मारलेले अनुभवात आहे.
महाराष्ट्रात बऱ्याच गावी म्हसोबाच्या जत्रा भरतात. काही नावाजलेलया ठिकाणचे उत्सव खाली देत आहे.
जुन्नर पासून आठ कि.मी. अंतरावर, माळशेज घाट मार्गावर असलेले भुंडेवाडी हे महसुली गाव आहे. गणेशखिंडीच्या अलीकडे डोंगरकुशीच्या सान्निध्यात वसलेले निसर्गसंपन्न गाव अशी त्याची ओळख. नवरात्रात येथे म्हसोबाचे नवरात्र असतात. नवरात्रीत म्हसोबाचा टाक गावचे पाटील यांच्या देवघरात स्थापन केली जाते. गावकुसाबाहेर असलेल्या म्हसोबा देवाच्या चांदीच्या टाकाची, नवरात्राच्या पहिल्या माळेला गावातील पाटलांच्या देवघरात स्थापना करण्याची अनेक पिढ्यांपासूनची परंपरा आहे.
अशीच ठाणे जिल्ह्यातील म्हसे (ता. मुरबाड) गावी म्हसोबाची पौष पौर्णिमेला भरणारी यात्रा ही एक प्रमुख यात्रा आहे.
म्हसोबा या देवाची देवळे खारवडे, मुळशी तालुका, पुणे जिल्हा या ठिकाणी आहेत. जेजुरीला ओकाऱ्या म्हसोबा, नकट्या म्हसोबा असे म्हसोबा आहेत. साधारणतः रस्त्यास असलेल्या घाटात(डोंगर चढाय-उतरायला केलेला वळणावळणाचा रस्ता)याची देवळे असतात. वाहनचालक घाटात त्यांच्या वाहनाला अपघात होऊ नये म्हणून याची घाटात शिरतेवेळी/निघाल्यावर पूजा करतात. म्हसोबाला पत्नी नाही. त्यावरून मराठीत ’म्हसोबाला बायको नाही आणि सटवाईला नवरा!’ अशी म्हण आहे.
असा हा खास " म्हसोबा" मराठी देव आहे.
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=990221958042394&id=100011637976439
0
Answer link
बिरोबा देवाचे जन्मस्थान मिरज तालुक्यातील मानूर हे गाव आहे.
मानूर हे गाव महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्यातील मिरज तालुक्यात आहे.
बिरोबा हे धनगर समाजाचे आराध्य दैवत आहे.
अधिक माहितीसाठी खालील लिंकला भेट द्या: