प्राणी शरीरशास्त्र
झुरळाला प्रचलनासाठी तीन जोड्या पाय असतात.
प्रचलनाचे अवयव:
- पाय: झुरळाला तीन जोड्या पाय असतात, जे त्याला चालण्यास, धावण्यास आणि चढण्यास मदत करतात. प्रत्येक पाय पाच भागांमध्ये विभागलेला असतो: कॉक्सा (coxa), ट्रोकेन्टर (trochanter), फेमर (femur), टिबिया (tibia) आणि टार्सस (tarsus). टार्ससला पाच उपखंड असतात आणि तीक्ष्ण नखांनी समाप्त होते, जी त्याला पृष्ठभागावर पकड घेण्यास मदत करतात.
इतर अवयव:
- पंख: झुरळाला दोन जोड्या पंख असतात, पण ते उडण्यासाठी नेहमी वापरले जात नाहीत. काही प्रजातींमध्ये ते उडण्यासाठी वापरले जातात, तर काही प्रजातींमध्ये ते फक्त संरक्षणासाठी असतात.
नाही, सर्वसाधारणपणे मासे (मत्स्य) फुप्फुसांद्वारे श्वसन करत नाहीत.
बहुतेक मासे कल्ल्यां (Gills) द्वारे पाण्यात विरघळलेल्या ऑक्सिजनचा वापर करून श्वसन करतात.
मात्र, काही अपवाद आहेत:
- लंगफिश (Lungfish): हे मासे फुप्फुसांद्वारे देखील श्वास घेऊ शकतात. ते पाण्यात ऑक्सिजनची कमतरता असल्यास फुप्फुसांचा वापर करतात.
- काही विशिष्ट प्रकारचे मासे: उदाहरणार्थ, काही कॅटफिश (Catfish) आणि ईल (Eel) हे त्यांच्या त्वचेद्वारे किंवाmodified digestive tract द्वारे देखील ऑक्सिजन शोषून घेतात.
त्यामुळे, 'कोण जरी मत्स्य असला तरी फुप्फुसाद्वारे श्वसन करतो' हे विधान पूर्णपणे सत्य नाही.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
मला आशा आहे की हे उत्तर तुम्हाला उपयुक्त ठरेल.
पक्ष्यांना पायांची एक जोडी असते. म्हणजेच त्यांना दोन पाय असतात.
अपवाद: काही पक्ष्यांमध्ये, जसे की किवी (Kiwi), उत्क्रांतीच्या ओघात पायांची रचना बदललेली असते, पण त्यांना पाय दोनच असतात.
अधिक माहितीसाठी, तुम्ही खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
माशांना श्वासासाठी नाक नसतं, त्याऐवजी कल्ले (Gills) असतात. याची काही कारणं खालीलप्रमाणे आहेत:
1. पाण्यातून ऑक्सिजन शोषण्याची क्षमता:
* मासे पाण्यात विरघळलेला ऑक्सिजन (Dissolved oxygen) शोषून घेतात. कल्ल्यांमध्ये रक्तवाहिन्यांचे जाळे (Blood capillaries) असल्यामुळे, ते पाण्यातून ऑक्सिजन शोषून घेण्यास मदत करतात.
2. पाण्याची घनता (Density):
* हवा विरळ (less dense) असते, तर पाणी घट्ट (denser) असते. त्यामुळे माशांना फुफ्फुसांमार्फत (Lungs) पाण्यातून ऑक्सिजन घेणे अधिक कठीण जाते. कल्ले हे पाण्यातून ऑक्सिजन शोषून घेण्यासाठी अधिक अनुकूल असतात.
3. उत्क्रांती (Evolution):
* माशांची उत्क्रांती पाण्यात झाली आहे. त्यामुळे त्यांच्या शारीरिक रचना पाण्यात जगण्यासाठी अनुकूल बनल्या आहेत. कल्ले ही रचना त्यांना पाण्यात श्वास घेण्यासाठी अधिक सोयीस्कर आहे.
4. कार्यक्षम श्वसन:
* कल्ल्यांमुळे मासे सतत आणि कार्यक्षमतेने श्वसन करू शकतात. ते तोंडाने पाणी आत घेतात आणि ते कल्ल्यांमधून बाहेर टाकतात, ज्यामुळे ऑक्सिजन शोषला जातो.
या कारणांमुळे माशांना श्वासासाठी नाक नस्ता, त्याऐवजी कल्ले असतात.
गांडुळाची आंतररचना
गांडूळ हा वलयी (Annelida) संघातील प्राणी आहे. त्याची आंतररचना खालीलप्रमाणे:
1. पचनसंस्था (Digestive System)
- मुख (Mouth): तोंडाने माती आणि सेंद्रिय पदार्थ खाल्ले जातात.
- ग्रसनी (Pharynx): हे अन्न पुढे ढकलण्यास मदत करते.
- अन्ननलिका (Oesophagus): ग्रसनीतून अन्न जठरात (Gizzard) पाठवते.
- जठर (Gizzard): येथे अन्न बारीक केले जाते.
- आतडे (Intestine): येथे अन्नाचे पचन आणि शोषण होते.
- गुदद्वार (Anus): न पचलेले अन्न गुदद्वारातून बाहेर टाकले जाते.
2. रक्ताभिसरण संस्था (Circulatory System)
- गांडुळांमध्ये बंदिस्त रक्ताभिसरण संस्था असते.
- हृदय (Hearts): गांडुळाला पार्श्व हृदये (Lateral hearts) असतात, जे रक्त पंप करतात.
- रक्तवाहिन्या (Blood Vessels): रक्तवाहिन्यांच्या माध्यमातून रक्ताचे वहन होते.
3. श्वसन संस्था (Respiratory System)
गांडूळ त्वचेद्वारे श्वास घेतो. त्वचेतील रक्तवाहिन्यांच्या मदतीने ऑक्सिजन शोषला जातो आणि कार्बन डायऑक्साइड बाहेर टाकला जातो.
4. उत्सर्जन संस्था (Excretory System)
- उत्सर्गिका (Nephridia): या अवयवांद्वारे नायट्रोजनयुक्त कचरा बाहेर टाकला जातो.
5. चेतासंस्था (Nervous System)
- चेतावलय (Nerve Ring): डोक्याच्या भागात चेतावलय असते.
- चेताज्जू (Nerve Cord): यातून मज्जारज्जू (Nerve cord) संपूर्ण शरीरात पसरलेला असतो.
6. प्रजनन संस्था (Reproductive System)
- गांडूळ उभयलिंगी (Hermaphrodite) असतो, म्हणजे एकाच शरीरात नर आणि मादी दोन्ही अवयव असतात.
- वृषण (Testes): हे शुक्राणू तयार करतात.
- अंडाशय (Ovaries): हे अंडाणू तयार करतात.
टीप: गांडुळाच्या शरीरात हाडे नसतात.
प्राण्यांमधील हृदयाच्या कप्प्यांची संख्या त्यांच्या प्रजातीनुसार बदलते. सामान्यतः:
- मत्स्य (Fish): बहुतेक माशांमध्ये 2 कप्पे असतात - एक आलिंद (atrium) आणि एक निलय (ventricle). Wikipedia
- उभयचर (Amphibians): बहुतेक उभयचरांमध्ये 3 कप्पे असतात - दोन आलिंद आणि एक निलय. Wikipedia
- सरपटणारे प्राणी (Reptiles): बहुतेक सरपटणाऱ्या प्राण्यांमध्ये 3 कप्पे असतात (दोन आलिंद आणि एक निलय), पण मगरीमध्ये 4 कप्पे असतात. Wikipedia
- पक्षी (Birds): पक्ष्यांमध्ये 4 कप्पे असतात - दोन आलिंद आणि दोन निलय. Wikipedia
- स्तनधारी प्राणी (Mammals): स्तनधारी प्राण्यांमध्ये 4 कप्पे असतात - दोन आलिंद आणि दोन निलय. माणूस देखील याच गटात येतो. Wikipedia
हृदयाच्या कप्प्यांची संख्या प्राण्याच्या शारीरिक गरजा आणि ऊर्जा पातळीवर अवलंबून असते.