रेखांश

रेखावृत्ते (Lines of Longitude) ही पृथ्वीवर उत्तर ध्रुवापासून दक्षिण ध्रुवापर्यंत उभ्या दिशेने काल्पनिक रेषा असतात. त्यांची काही वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:

• वर्तुळाकार: सर्व रेखावृत्ते उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवांवर एकत्र येतात आणि पृथ्वीभोवती अर्धवर्तुळ (Semicircle) तयार करतात.
• समान लांबी: सर्व रेखावृत्तांची लांबी समान असते.
• शून्य रेखावृत्त: मूळ रेखावृत्त (Prime Meridian) हे लंडनच्या ग्रीनविच वेधशाळेतून जाते. या रेखावृत्ताला 0° रेखांश मानले जाते.
• अंशामध्ये मोजमाप: रेखावृत्तांमधील अंतर अंशांमध्ये (Degrees) मोजले जाते. मूळ रेखावृत्ताच्या पूर्वेकडील रेखावृत्तांना पूर्व रेखांश आणि पश्चिमेकडील रेखावृत्तांना पश्चिम रेखांश म्हणतात.
• 180° रेखावृत्त: 180° पूर्व रेखांश आणि 180° पश्चिम रेखांश हे एकच आहेत आणि ते आंतरराष्ट्रीय दिनाChange line (International Date Line) म्हणून ओळखले जाते.
• उपयोग: रेखावृत्तांचा उपयोग ठिकाणांचे अचूक स्थान निश्चित करण्यासाठी आणि जागतिक वेळ निश्चित करण्यासाठी होतो.

अधिक माहितीसाठी:

• रेखांश - विकिपीडिया

दोन लगतच्या एक अंश (degree) अंतरावरील रेखावृत्तांमध्ये ४ मिनिटांचा फरक असतो.

स्पष्टीकरण:

• पृथ्वीला स्वतःभोवती 360° फिरण्यासाठी 24 तास लागतात.
• म्हणजेच, 1 तासामध्ये पृथ्वी 15° फिरते (360° / 24 तास = 15°/तास).
• आणि 1° फिरण्यासाठी 4 मिनिटे लागतात (60 मिनिटे / 15° = 4 मिनिटे/डिग्री).

म्हणून, दोन लगतच्या रेखावृत्तांमध्ये 4 मिनिटांचा फरक असतो.

उदाहरण:

जर एका ठिकाणचे रेखावृत्त 75° पूर्व (E) असेल आणि दुसऱ्या ठिकाणचे 76° पूर्व (E) असेल, तर दोन्ही ठिकाणांच्या वेळेत 4 मिनिटांचा फरक असेल.

टीप: रेखावृत्तांना 'रेखांश' (Longitude) असे देखील म्हणतात.

पृथ्वीवरील दोन रेखावृत्तांमधील अंतर विषुववृत्तावर सर्वाधिक असते, जे सुमारे 111 किलोमीटर (69 मैल) असते.

हे अंतर ध्रुवांकडे कमी होत जाते आणि ध्रुवांवर शून्य होते.

दोन रेखांशांमधील अंतर खालील घटकांवर अवलंबून असते:

• अक्षांश: विषुववृत्तापासून ध्रुवांकडे जाताना हे अंतर कमी होते.
• रेखांश: कोणत्याही विशिष्ट अक्षांशावर, रेखांशांमधील अंतर समान असते.

उदाहरणार्थ:

• विषुववृत्तावर (0° अक्षांश) दोन रेखांशांमधील अंतर सुमारे 111 किलोमीटर असते.
• 45° उत्तर किंवा दक्षिण अक्षांशावर हे अंतर सुमारे 79 किलोमीटर असते.
• ध्रुवांवर (90° उत्तर किंवा दक्षिण अक्षांश) हे अंतर 0 किलोमीटर असते.

अधिक माहितीसाठी आपण हे पाहू शकता: ब्रिटानिका - रेखांश (Longitude)