म्हणी व वाक्प्रचार

"ज्याच्या नावाने पिकते तेथे उगवत नाही" ही म्हण एका व्यक्तीच्या नावावर किंवा प्रतिष्ठेवर आधारित त्याच्या कामाच्या गुणवत्तेवर विश्वास ठेवण्याच्या चुकीचेपणाबद्दल सांगते. म्हणीचा अचूक पर्याय असू शकतो:

नावाने ओळखले जाणे नाही, कामाने ओळखले जाणे.

नावाने नाही, कामाने.

नावाने नाही, कामाने ओळखले जाणे चांगले.

नावाने ओळखले जाणे चांगले नाही, कामाने ओळखले जाणे चांगले.

या म्हणीचा अर्थ असा आहे की एखाद्या व्यक्तीच्या नावावर किंवा प्रतिष्ठेवर आधारित त्याच्या कामाच्या गुणवत्तेवर विश्वास ठेवणे चुकीचे आहे. एखाद्या व्यक्तीचे काम त्याच्या नावावर किंवा प्रतिष्ठेपेक्षा जास्त महत्वाचे आहे.

आपण विचारलेल्या म्हणीचा अर्थ आणि ती पूर्ण कशी करायची ते खालीलप्रमाणे:

म्हण: बैल गेला आणि झगा राहिला

अर्थ: एखादी मौल्यवान वस्तू गमावल्यानंतर तिची कमी प्रतीची निशानी शिल्लक राहणे.

'तीन तेरा नऊ बारा' या म्हणीचा अर्थ:

जेव्हा एखादी गोष्ट पूर्णपणे विस्कळीत होते किंवा गोंधळलेली असते, तेव्हा 'तीन तेरा नऊ बारा' असा वाक्प्रचार वापरला जातो.

उदाहरण:

• परीक्षा तोंडावर आली असताना अभ्यासाचे तीन तेरा नऊ बारा झाले होते.
• सतत होणाऱ्या वादामुळे त्याच्या व्यवसायाचे तीन तेरा नऊ बारा झाले.

'वडाची साल पिंपळाला लावणे' या म्हणीचा अर्थ:

• एखाद्या मोठ्या माणसाने Murda केलेल्या गोष्टीचे श्रेय स्वतः घेणे.
• एखाद्याने केलेल्या कामाचा दुसर्‍या कोणालातरी फायदा होणे.

उदाहरण: रामने परीक्षेत चांगले गुण मिळवण्यासाठी खूप अभ्यास केला, पण त्याचे श्रेय त्याच्या मित्राने घेतले, याला म्हणतात वडाची साल पिंपळाला लावणे.

"कोकणातून आला भट, त्याला धर नी आपट" याला म्हणी ऐवजी कोडे किंवा उखाणा म्हणाल्यास योग्य राहील.

हिंदीत याला पहेली म्हणतात.

यात ते कोडे ओळखण्यास मदत करणाऱ्या काही नकळत अप्रत्यक्ष सूचना इशारा क्लू Clue रहस्यमय भाषेत देतात. त्यावरुन आपण ओळखून उत्तर द्यायचे असते. गाण्याच्या व गावाच्या नावाच्या भेंड्या खेळण्या सारखाच उखाणे व कोडी घालणे हा करमणुकीचा प्रकार आहे.

"कोकणातून आला भट, त्याला धर नी आपट" या मध्ये कोकण हा एक व त्याला धरून आपट असा दुसरा क्लू आहे. त्यावरून हे भट म्हणजे नारळ वाटते. कारण हे नारळ कोकणातून येतात. बहुतेक वेळेस त्याला दगड अथवा जमिनीवर शेंडी धरून आपटून देवापुढे फोडतात.

कोकणातून आला, भट शेंडी धरून आपट असा पाठभेद आहे.

ऊन वाऱ्याशी खेळणे याphrase चा अर्थ आहे:

• बेपर्वाईने वागणे: कोणतीही चिंता न करता किंवा भविष्याचा विचार न करता, फक्त क्षणिक आनंदात रमून जाणे.
• नैसर्गिक वातावरणाचा आनंद घेणे: निसर्गाच्या सान्निध्यात मनसोक्तपणे खेळणे, बागडणे. ऊन आणि वाऱ्याचा आनंद घेणे.
• जबाबदारी नसणे: कुठल्याही गोष्टीची फिकिर न करता, पूर्णपणे स्वतंत्र होऊन वागणे.

उदाहरण:

लहान मुले उन्हात आणि वाऱ्यात बेधुंद होऊन खेळत होती, जणू काही ऊन वाऱ्याशीच खेळत आहेत.

त्यावरून असा निष्कर्ष निघतो की हा वाक्प्रचार 'सत्ययुगा'त तयार झाला असला पाहिजे. कारण सत्ययुगात चोर फक्त रात्रीच चोऱ्या करायला बाहेर पडायचे. शिवाय तेव्हा इलेकट्रीसिटीही नव्हती. त्यामुळे रात्री जग झोपल्यावर उजेड काय तो फक्त चांदण्यांचाच.

पण आता कलियुगात तसे काही राहिलेले नाही. चोरी करायला रात्रच कशाला पाहिजे, ती दिवसाढवळ्याही करता येते हे कलियुगातील चोरांनी सिद्ध केलेले आहे. शिवाय एटीएम, बँका रात्री लुटण्यापेक्षा दिवसाउजेडी लुटणेच सोपे झालेले आहे. त्यामुळे माझी अशी सूचना आहे की हा वाक्प्रचार मराठी भाषेतून हद्दपार करावा