रोजगार

भारतात सध्या विविध क्षेत्रांमधील नोकऱ्यांना मोठी मागणी आहे, विशेषतः तंत्रज्ञान-आधारित आणि आरोग्यसेवा क्षेत्रांमध्ये. २०२४ मध्ये सर्वाधिक मागणी असलेल्या काही प्रमुख नोकऱ्या खालीलप्रमाणे आहेत:

• डिजिटल मार्केटिंग आणि सोशल मीडिया विशेषज्ञ: डिजिटल मार्केटिंग आणि सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मच्या वाढत्या वापरामुळे या क्षेत्रातील कौशल्यांना मोठी मागणी आहे. यामध्ये एसइओ (SEO), पीपीसी (PPC), सोशल मीडिया मार्केटिंग, कंटेंट मार्केटिंग आणि डेटा ॲनालिटिक्स यांचा समावेश आहे.
• डेटा सायंटिस्ट आणि मशीन लर्निंग इंजिनीअर: डेटा ॲनालिसिस आणि मशीन लर्निंग तंत्रज्ञानाचा वापर वाढत असल्याने, या क्षेत्रातील तज्ञांना उच्च मागणी आणि उत्कृष्ट करिअरच्या संधी मिळत आहेत.
• फुल-स्टॅक डेव्हलपर: वेब डेव्हलपमेंटमध्ये कुशल लोकांना नेहमीच मागणी असते. एचटीएमएल (HTML), सीएसएस (CSS), जावास्क्रिप्ट (JavaScript), ReactJS, NodeJS, Python आणि Django यांसारखी कौशल्ये असलेल्यांना प्राधान्य दिले जाते.
• क्लाउड कॉम्प्युटिंग विशेषज्ञ: क्लाउड कॉम्प्युटिंगच्या वाढत्या वापरामुळे क्लाउड इन्फ्रास्ट्रक्चर, सुरक्षा आणि DevOps मध्ये कुशल लोकांची मोठी मागणी आहे. AWS, Azure, Google Cloud Platform आणि Kubernetes सारखी कौशल्ये उपयुक्त ठरतात.
• आरोग्यसेवा आणि वैद्यकीय क्षेत्र: डॉक्टर, परिचारिका, फार्मासिस्ट आणि पॅरामेडिकल कर्मचाऱ्यांना नेहमीच मागणी असते. या क्षेत्रात नोकऱ्यांची मागणी वाढत आहे.
• अभियांत्रिकी: सिव्हिल, इलेक्ट्रिकल, मेकॅनिकल आणि कॉम्प्युटर सायन्स अभियांत्रिकी क्षेत्रातील कुशल लोकांना सतत मागणी आहे. भारतातील पायाभूत सुविधांच्या विकासामुळे अभियंत्यांची मागणी वाढत आहे. तसेच, कॉम्प्युटर इंजिनीअरिंग, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) आणि डेटा सायन्स यांसारख्या नवीन विकसित शाखांना विद्यार्थ्यांकडून मोठी पसंती मिळत आहे.
• अध्यापन क्षेत्र: शिक्षक, प्रशिक्षक आणि शिक्षणतज्ञांना नेहमीच मागणी असते, विशेषतः ऑनलाइन शिक्षणाच्या वाढीमुळे ऑनलाइन शिकवणाऱ्या शिक्षकांची मागणी वाढली आहे.
• बँकिंग आणि वित्तीय क्षेत्र: फिनटेकच्या वाढत्या वापरामुळे डेटा ॲनालिटिक्स, ब्लॉकचेन आणि AI सारखी कौशल्ये असलेल्यांना या क्षेत्रात जास्त मागणी आहे.
• कृषी आणि अन्न प्रक्रिया: भारतातील कृषी हे एक महत्त्वाचे क्षेत्र आहे आणि कृषी तसेच अन्न प्रक्रिया क्षेत्रात कुशल लोकांना नेहमीच मागणी असते.
• उद्योजकता: भारतात स्टार्ट-अप संस्कृतीच्या वाढीसह, उद्योजकांच्या संख्येत लक्षणीय वाढ होण्याची अपेक्षा आहे, जे सर्जनशील, नेतृत्व आणि समस्या सोडवण्याचे कौशल्य असलेल्यांसाठी संधी निर्माण करतात.

याव्यतिरिक्त, काही विशिष्ट भूमिकांना देखील चांगली मागणी आहे जसे की बिझनेस ॲनालिस्ट, कंटेंट मॅनेजर, वेल्थ मॅनेजमेंट एक्सपर्ट आणि मार्केट रिसर्च ॲनालिस्ट.

उच्च पगाराच्या नोकऱ्यांमध्ये मर्चंट नेव्ही (व्यापारी नौदल), व्यावसायिक पायलट, गुंतवणूक बँकर आणि आरबीआयमधील नोकऱ्या यांचा समावेश होतो.

अर्थव्यवस्था आणि रोजगार हक्क यांचा अन्योन्य संबंध आहे. तो खालीलप्रमाणे स्पष्ट केला आहे:

1. अर्थव्यवस्था: अर्थव्यवस्थेचा आकार आणि प्रकार रोजगाराच्या संधींवर परिणाम करतो. विकसित अर्थव्यवस्थांमध्ये अधिक रोजगार उपलब्ध असतात, कारण तिथे उद्योग आणि सेवा क्षेत्र विकसित झालेले असतात.
2. रोजगार हक्क: नागरिकांना काम करण्याचा हक्क असणे, हे चांगल्या अर्थव्यवस्थेचे लक्षण आहे. जेव्हा लोकांना रोजगार मिळतो, तेव्हा त्यांची क्रयशक्ती वाढते आणि मागणी वाढल्यामुळे अर्थव्यवस्था सुधारते.
3. अन्योन्य संबंध:
   • चांगल्या अर्थव्यवस्थेमुळे रोजगाराच्या संधी वाढतात आणि लोकांचे जीवनमान सुधारते.
   • रोजगारामुळे लोकांची उत्पादन क्षमता वाढते आणि त्याचा थेट परिणाम अर्थव्यवस्थेच्या विकासावर होतो.

थोडक्यात, अर्थव्यवस्था आणि रोजगार हक्क एकमेकांवर अवलंबून असतात. एकाच्या विकासामुळे दुसऱ्याचा विकास होतो, आणि दोघांच्या एकत्रित प्रयत्नांमुळे देशाची प्रगती होते.

अर्थव्यवस्था आणि रोजगार हक्क यांचा अन्योन्य संबंध आहे. तो खालीलप्रमाणे स्पष्ट केला आहे:

1. रोजगार निर्मिती: अर्थव्यवस्था वाढल्यास, उद्योग आणि व्यवसायांचा विकास होतो. त्यामुळे रोजगाराच्या संधी निर्माण होतात. नवीन नोकऱ्या तयार झाल्यामुळे लोकांना काम मिळतं आणि त्यांची आर्थिक स्थिती सुधारते.
2. उत्पादन वाढ: जेव्हा लोकांना रोजगार मिळतो, तेव्हा देशातील उत्पादन वाढतं. कारण, जास्त लोक काम करून वस्तू आणि सेवांचं उत्पादन करतात.
3. मागणीत वाढ: लोकांकडे पैसा आल्यावर त्यांची खर्च करण्याची क्षमता वाढते. त्यामुळे वस्तू आणि सेवांची मागणी वाढते. मागणी वाढल्यामुळे उत्पादन वाढवणं गरजेचं होतं आणि त्यामुळे अधिक रोजगाराच्या संधी निर्माण होतात.
4. गरिबी घट: रोजगारामुळे लोकांची आर्थिक परिस्थिती सुधारते आणि गरिबी कमी होते. चांगले रोजगार मिळाल्याने लोकांना चांगलं जीवन जगता येतं.
5. कौशल्य विकास: रोजगार हक्कामुळे लोकांना प्रशिक्षण आणि कौशल्ये मिळवण्याची संधी मिळते. त्यामुळे त्यांची काम करण्याची क्षमता वाढते आणि ते अधिक चांगले काम करू शकतात.

थोडक्यात, अर्थव्यवस्था आणि रोजगार हक्क एकमेकांवर अवलंबून असतात. अर्थव्यवस्था वाढल्यास रोजगार वाढतो आणि रोजगारांमुळे अर्थव्यवस्था सुधारते.

वि.स. पागे यांनी रोजगार हमी योजने (रोहयो) संदर्भात अनेक महत्त्वपूर्ण विचार मांडले. त्यापैकी काही प्रमुख विचार खालीलप्रमाणे आहेत:

1. रोजगार हमीची गरज: पागे यांच्या मते, ग्रामीण भागातील गरीब आणि गरजू लोकांना काम मिळवून देणे हे रोहयोचे मुख्य उद्दिष्ट असले पाहिजे. लोकांना उपजीविकेचे साधन उपलब्ध झाल्यास त्यांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होईल.
2. स्थानिक विकास: रोहयोच्या कामांमुळे केवळ तात्पुरता रोजगार न मिळता, त्यातून गावाला कायमस्वरूपी फायदा झाला पाहिजे. यासाठी त्यांनी सिंचन, वृक्षारोपण, आणि जमीन सुधारणा यांसारख्या कामांवर भर देण्याची सूचना केली.
3. ग्रामसभांची भूमिका: पागे यांनी रोहयोच्या कामांमध्ये ग्रामसभांना सक्रिय भूमिका देण्यावर जोर दिला. ग्रामसभांना अधिकार दिल्यास स्थानिक गरजा व परिस्थितीनुसार योजना तयार करता येतील, असे त्यांचे मत होते.
4. पारदर्शकता आणि জবাবदेही: रोहयोच्या कामांमध्ये भ्रष्टाचार होऊ नये यासाठी पारदर्शकता आणि জবাবदेही आवश्यक आहे. कामांची माहिती लोकांना सहज उपलब्ध झाली पाहिजे आणि गैरव्यवहार झाल्यास त्यावर त्वरित कारवाई झाली पाहिजे, असे पागे यांचे मत होते.
5. सर्वांसाठी समान संधी: रोहयोमध्ये सर्वांना समान संधी मिळायला हवी. कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव न करता गरजू लोकांना काम उपलब्ध करून देणे आवश्यक आहे.

वि.स. पागे यांचे हे विचार रोहयोला अधिक प्रभावी आणि लोकाभिमुख बनवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात.

अधिक माहितीसाठी आपण महाराष्ट्र शासनाच्या ग्रामीण विकास विभागाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता: महाराष्ट्र ग्रामीण विकास विभाग

शेतमजूर चळवळीत रोजगार हमी योजनेचे (Employment Guarantee Scheme) महत्त्व:

• रोजगार हमी: रोजगार हमी योजना ग्रामीण भागातील लोकांना, जे शारीरिक काम करण्यास तयार आहेत, त्यांना आर्थिक वर्षात किमान १०० दिवसांच्या रोजगाराची हमी देते.
• उत्पादक मालमत्ता निर्माण: या योजनेचा उद्देश ग्रामीण भागातील कुटुंबांना रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे आहे.
• सामाजिक सुरक्षा: रोजगार हमी योजना ग्रामीण शेतकरी आणि शेतमजुरांना सामाजिक सुरक्षा प्रदान करते.
• महिलांचे सक्षमीकरण: या योजनेमुळे महिला व दुर्बळ घटकांचे सक्षमीकरण होते.
• पंचायत राज संस्थांना बळकटी: रोजगार हमी योजना पंचायत राज संस्थांना बळकट करते, कारण कामांचे नियोजन, देखरेख आणि नियंत्रण ग्रामपंचायतींकडे सोपविले जाते.
• मजुरीत वाढ: सरकारने रोजगार हमी योजनेच्या मजुरीत वाढ केली आहे, ज्यामुळे मजुरांना आर्थिक दिलासा मिळतो. उदा. महाराष्ट्र सरकारने मनरेगाच्या मजुरीत 17 रुपयांची वाढ केली, त्यामुळे मजुरांची मजुरी 256 रुपयांवरून 273 रुपये प्रतिदिन झाली.
• वैयक्तिक लाभाच्या योजना: या योजनेत वैयक्तिक लाभाच्या विविध योजनांचा समावेश आहे, ज्यामुळे शेतमजूर आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न मिळते. फळ, रेशीम, बांबू लागवडीतून लाखो रुपयांचे उत्पन्न मिळू शकते.
• जॉब कार्ड: ग्रामीण भागात राहणाऱ्या प्रत्येक कुटुंबाला जॉब कार्ड मिळण्याचा हक्क आहे, ज्यामुळे ते कामाची मागणी करू शकतात आणि काम मिळवू शकतात.
• वेळेवर मजुरी: मजुराला 15 दिवसांच्या आत मजुरी मिळण्याचा हक्क आहे, आणि जर मजुरी वेळेवर मिळाली नाही, तर त्याला विलंब शुल्क मिळण्याचा अधिकार आहे.

या माहितीमुळे, रोजगार हमी योजना शेतमजूर चळवळीत किती महत्त्वपूर्ण आहे हे स्पष्ट होते.

मनरेगा (MGNREGA) अंतर्गत सदस्याला रोजगाराचे काम करता येते.

मनरेगा (MGNREGA) म्हणजे महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा. या कायद्यानुसार, प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला एका आर्थिक वर्षात किमान 100 दिवसांच्या रोजगाराची हमी दिली जाते.

या योजनेत, इच्छुक प्रौढ सदस्य ग्रामपंचायतीकडे नोंदणी करू शकतात आणि रोजगारासाठी अर्ज करू शकतात.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• MGNREGA official website

रोजगारचा हक्क आणि अर्थव्यवस्थे समोरील आव्हाने: एक चर्चा