कालमापन

कालगणना पद्धती: संकल्पना स्पष्टीकरण

कालगणना पद्धती म्हणजे वेळेची गणना करण्याची आणि ती मोजण्याची पद्धत. भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणि भविष्यकाळ यांमधील घटनांचे क्रमवार रेकॉर्ड ठेवण्यासाठी ही पद्धत वापरली जाते.

• कालगणनेची गरज:
• ऐतिहासिक घटना, कृषी चक्र, धार्मिक उत्सव आणि इतर महत्त्वाच्या घटनांची नोंद ठेवण्यासाठी.
• सामाजिक आणि आर्थिक नियोजन करण्यासाठी.
• पिढ्यान्पिढ्या ज्ञान आणि परंपरा पोहोचवण्यासाठी.
• कालगणनेचे आधार:
• खगोलशास्त्रीय घटना: सूर्य, चंद्र आणि तारे यांच्या स्थितीतील बदल.
• नैसर्गिक घटना: ऋतू बदल, भरती-ओहोटी.
• सामाजिक आणि राजकीय घटना: राज्याभिषेक, युद्धे, महत्त्वपूर्ण व्यक्तींचे जन्म किंवा मृत्यू.
• कालगणनेच्या विविध पद्धती:
• सौर कॅलेंडर: पृथ्वीच्या सूर्याभोवतीच्या प्रदक्षिणेवर आधारित (उदा. ग्रेगोरियन कॅलेंडर).
• चांद्र कॅलेंडर: चंद्राच्या कलांवर आधारित (उदा. इस्लामिक कॅलेंडर).
• चांद्र-सौर कॅलेंडर: चंद्र आणि सूर्य या दोघांच्या स्थितीवर आधारित (उदा. भारतीय पंचांग).
• भारतीय कालगणना:
• भारतात विविध प्रकारची पंचांग वापरली जातात, जी चांद्र-सौर पद्धतीवर आधारित आहेत.
• प्रत्येक पंचांगामध्ये विशिष्ट युगाचा (संवत) वापर केला जातो. उदा. विक्रम संवत, शक संवत.

उदाहरण: ग्रेगोरियन कॅलेंडर हे सौर कॅलेंडर आहे, जे जगभरात मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. हे कॅलेंडर पृथ्वीच्या सूर्याभोवतीच्या प्रदक्षिणेवर आधारित आहे आणि वर्षाला ३६५ दिवस (लीप वर्षात ३६६ दिवस) मानते.

कालगणना पद्धती ही मानवी जीवनाचा एक अविभाज्य भाग आहे, जी आपल्याला वेळेचे व्यवस्थापन करण्यास आणि इतिहासाचा अभ्यास करण्यास मदत करते.

विशेषतः कोकण प्रदेशात या शकचा वापर केला जातो. काही जुन्याdocumentation मध्ये आणि धार्मिक कार्यात ह्या शकचा उल्लेख आढळतो.

परशुराम शक शक्यतो चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला सुरू होते.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• हिंदू जनजागृती समिती: चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला नववर्ष का साजरे करावे?

काल गणना:

काल गणना म्हणजे वेळेची विभागणी करून तिची नोंद ठेवण्याची पद्धत. मानवी जीवनात वेळेला महत्व आहे. भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणि भविष्यकाळ ह्यांच्या नोंदी ठेवण्यासाठी काल गणना आवश्यक आहे.

काल गणनेची आवश्यकता:

• दैनंदिन व्यवहार सुरळीत चालण्यासाठी.
• ऐतिहासिक घटनांची नोंद ठेवण्यासाठी.
• शेती आणि हवामानाचा अंदाज घेण्यासाठी.
• धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे नियोजन करण्यासाठी.

काल गणनेचे प्रकार:

1. सौर काल गणना: पृथ्वीच्या सूर्याभोवती फिरण्यावर आधारित.
2. चांद्र काल गणना: चंद्राच्या कलांवर आधारित.
3. नक्षत्र काल गणना: नक्षत्रांच्या आधारावर आधारित.

भारतीय काल गणना:

भारतीय काल गणना प्राचीन आहे. यात पंचांग वापरले जाते. तिथी, वार, नक्षत्र, योग आणि करण ह्या पाच अंगांचा वापर केला जातो.

आधुनिक काल गणना:

आधुनिक जगात ग्रेगोरियन कॅलेंडर (Gregorian calendar) वापरले जाते. हे सौर वर्षावर आधारित आहे.

संदर्भ:

• Encyclopædia Britannica - Calendar
• Time and Date - Calendar

काल गणनाची काही प्रमुख एकके खालील प्रमाणे:

• सेकंद: हे वेळेचे SI एकक आहे.
• मिनिट: 60 सेकंदांचे 1 मिनिट होते.
• तास: 60 मिनिटांचा 1 तास होतो.
• दिवस: 24 तासांचा 1 दिवस होतो.
• आठवडा: 7 दिवसांचा 1 आठवडा होतो.
• महिना: साधारणतः 30 किंवा 31 दिवसांचा 1 महिना असतो (फेब्रुवारीमध्ये 28 किंवा 29 दिवस असतात).
• वर्ष: 12 महिन्यांचे 1 वर्ष होते.
• दशक: 10 वर्षांचे 1 दशक होते.
• शतक: 100 वर्षांचे 1 शतक होते.
• सहस्रक: 1000 वर्षांचे 1 सहस्रक होते.

या व्यतिरिक्त, भारतीय काल गणनेत पळ, विपळ, घटिका, प्रहर, पक्ष, अयन, युग, मन्वंतर, कल्प इत्यादी एकके वापरली जातात.

मराठी कालगणनेची सुरुवात शालिवाहन शक संवत्सरापासून झाली, असे मानले जाते.

शालिवाहन शक:

अधिक माहितीसाठी: