
वने
भारतातील वनांचे वर्गीकरण:
भारतातील वनांचे वर्गीकरण अनेक घटकांवर आधारित आहे, जसे की पर्जन्यमान, तापमान, जमिनीचा प्रकार आणि भौगोलिक स्थान. खाली काही मुख्य प्रकार दिले आहेत:
- उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने (Tropical Evergreen Forests):
- पर्जन्यमान: 200 सेंमी पेक्षा जास्त.
- प्रदेश: पश्चिम घाट, ईशान्य भारत, अंदमान आणि निकोबार बेटे.
- वैशिष्ट्ये: घनदाट, उंच झाडे, वर्षभर हिरवीगार.
- उदाहरण: रोजवुड, महोगनी, बांबू.
- उष्णकटिबंधीय पानझडी वने (Tropical Deciduous Forests):
- पर्जन्यमान: 75 ते 200 सेंमी.
- प्रदेश: मध्य भारत, उत्तर प्रदेश, बिहार.
- वैशिष्ट्ये: पानगळ होते, ज्यामुळे उन्हाळ्यात पाण्याची बचत होते.
- उदाहरण: सागवान, साल, वड.
- काटेरी वने (Thorn Forests):
- पर्जन्यमान: 50 सेंमी पेक्षा कमी.
- प्रदेश: राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र (विदर्भ).
- वैशिष्ट्ये: काटेरी झाडे, लहान पाने.
- उदाहरण: बाभूळ, खैर, निवडुंग.
- पर्वतीय वने (Mountain Forests):
- प्रदेश: हिमालय आणि इतर पर्वतीय प्रदेश.
- वैशिष्ट्ये: उंचीनुसार वनांचे प्रकार बदलतात.
- उदाहरण: पाइन, देवदार, स्प्रूस.
- समुद्री वने (Littoral and Swamp Forests):
- प्रदेश: समुद्रकिनारपट्टी, खाड्या आणि डेल्टा प्रदेश.
- वैशिष्ट्ये: खारफुटीची वने (Mangrove forests) महत्वाचे आहेत.
- उदाहरण: खारफुटी (Mangrove).
इतर महत्वाचे प्रकार:
- निम-सदाहरित वने (Semi-Evergreen Forests): सदाहरित आणि पानझडी वनांचे मिश्रण.
- उप-उष्णकटिबंधीय वने (Subtropical Forests): हिमालयाच्या पायथ्याशी आढळतात.
हे वर्गीकरण आपल्याला भारतातील वनांच्या विविधतेची कल्पना देते.
अधिक माहितीसाठी, आपण भारतीय वन सर्वेक्षण (Forest Survey of India) किंवा पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय (Ministry of Environment, Forest and Climate Change) यांच्या वेबसाइट्सला भेट देऊ शकता.
भारतातील वनांचे वर्गीकरण:
भारतातील वनांचे वर्गीकरण अनेक घटकांच्या आधारावर केले जाते, जसे की हवामान, पर्जन्यमान, तापमान, आणि जमिनीचा प्रकार. खाली काही प्रमुख प्रकार दिले आहेत:
- उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने (Tropical Evergreen Forests):
वैशिष्ट्ये: ही वने जास्त पाऊस असलेल्या भागात आढळतात. येथील झाडे वर्षभर हिरवीगार राहतात.
प्रदेश: पश्चिम घाट, ईशान्य भारत.
- उष्णकटिबंधीय पर्णपाती वने (Tropical Deciduous Forests):
वैशिष्ट्ये: या वनांतील झाडे विशिष्ट ऋतूमध्ये पाने गळवतात.
प्रदेश: मध्य भारत, पूर्व भारत.
- उष्णकटिबंधीय काटेरी वने (Tropical Thorn Forests):
वैशिष्ट्ये: या वनांमध्ये काटेरी झाडे आणि झुडपे आढळतात.
प्रदेश: राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र (विदर्भ).
- पर्वतीय वने (Montane Forests):
वैशिष्ट्ये: उंचीनुसार या वनांमध्ये बदल आढळतात.
प्रदेश: हिमालयीन प्रदेश, नीलगिरी पर्वत.
- समुद्रकिनारपट्टी वने (Littoral and Swamp Forests):
वैशिष्ट्ये: ही वने खाऱ्या पाण्यात वाढतात.
प्रदेश: किनारी भाग, सुंदरबन.
इतर वर्गीकरण:
प्रशासकीय दृष्ट्या वनांचे खालील प्रकार पडतात:
- आरक्षित वने (Reserved Forests):
वैशिष्ट्ये: येथे लाकूडतोड आणि चराई करण्यास मनाई असते.
- संरक्षित वने (Protected Forests):
वैशिष्ट्ये: येथे काही प्रमाणात लाकूडतोड आणि चराई करण्याची परवानगी असते.
- अवर्गीकृत वने (Unclassified Forests):
वैशिष्ट्ये: या वनांवर कोणतेही निर्बंध नसतात.
- उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने:
- स्थान: पश्चिम घाट, ईशान्य भारत आणि अंदमान आणि निकोबार बेटे.
- वैशिष्ट्ये: घनदाट, उंच झाडे, भरपूर पाऊस (200 सेंमी पेक्षा जास्त), वर्षभर हिरवीगार.
- उदाहरण: शिसव, साग, चंदन.
- उष्णकटिबंधीय पानझडी वने:
- स्थान: मध्य भारत, उत्तर प्रदेश आणि बिहार.
- वैशिष्ट्ये: ठराविक वेळी पाने गळतात, मध्यम पाऊस (70-200 सेंमी).
- उदाहरण: सागवान, साल, आंबा.
- काटेरी वने:
- स्थान: राजस्थान, गुजरात आणि दख्खनचे पठार.
- वैशिष्ट्ये: काटेरी झाडे, कमी पाऊस (50 सेंमी पेक्षा कमी).
- उदाहरण: बाभूळ, खैर, निवडुंग.
- पर्वतीय वने:
- स्थान: हिमालय आणि इतर पर्वतीय प्रदेश.
- वैशिष्ट्ये: उंचीनुसार बदलणारी वने, शंकूच्या आकाराची झाडे.
- उदाहरण: पाइन, देवदार, स्प्रूस.
- समुद्रकिनारपट्टीची वने (Man ਗਰੋਵ):
- स्थान: समुद्रकिनारे आणि खाड्या.
- वैशिष्ट्ये: खारफुटीची झाडे, समुद्राच्या खऱ्या पाण्यात वाढतात.
- उदाहरण: खारफुटी, सुंदरबनची वने.
टीप: वनांचे हे वर्गीकरण पर्जन्यमान, तापमान आणि भौगोलिक स्थानावर आधारित आहे.
बिर्रा येथे उष्णकटिबंधीय पानझडी (Tropical deciduous) प्रकारचे अरण्ये आढळतात.
या वनांमध्ये सागवान, साल, तेंदू, पळस, मोह आणि बांबू यांसारख्या वृक्षांच्या प्रजाती आढळतात.
हे वृक्ष विशिष्ट वेळी आपले पाने गळवतात, त्यामुळे या वनांना पानझडी वने म्हणतात.