जमाखर्च
सर्वसाधारण नोंदवही नावाच्या अभिलेखात सर्वसाधारण नोंदी केल्या जातात.
नोंदवही (Journal):
- व्याख्या: नोंदवही हे एक प्राथमिक अभिलेख आहे.
- उपयोग: यात सर्वप्रथम सर्व आर्थिक व्यवहार क्रमवार तारखेनुसार नोंदवले जातात.
- स्वरूप: हे एक पुस्तक असते, ज्यामध्ये अनेक पृष्ठे असतात. प्रत्येक पृष्ठावर नोंदीसाठी ओळी असतात.
सर्वसाधारण नोंदवही (General Journal):
- उपयोग: या नोंदवहीचा उपयोग खालील नोंदी करण्यासाठी होतो:
- प्रारंभिक नोंदी (Opening entries)
- अखेरच्या नोंदी (Closing entries)
- समायोजन नोंदी (Adjustment entries)
- सुधारित नोंदी (Rectification entries)
टीप: ह्या नोंदी विशिष्ट प्रकारच्या नोंदवह्यांमध्ये नोंदवल्या जात नाहीत, त्यामुळे त्या सर्वसाधारण नोंदवहीत नोंदवल्या जातात.
अधिक माहितीसाठी:
- तुम्ही कोणत्याही अकाउंटिंग (accounting) पुस्तकाचा संदर्भ घेऊ शकता.
- CAclubindia: जर्नल एंट्रीज विथ एक्झाम्पल्स (Journal Entries with Examples)
सर्वसाधारण नोंदवहीचा समावेश खालील अभिलेखांमध्ये केला जातो:
- प्राथमिक अभिलेख (Primary Record): सर्वसाधारण नोंदवही हे ताळेबंद तयार करण्याच्या दृष्टीने पहिले पाऊल आहे.
- दैनंदिन अभिलेख (Daily Record): यात दररोजच्या जमा-खर्चाच्या नोंदी ठेवल्या जातात.
- तारीखवार अभिलेख (Chronological Record): नोंदी तारखेनुसार क्रमवार लावल्या जातात.
हे अभिलेख जमाखर्च व्यवस्थित ठेवण्यासाठी महत्त्वाचे आहेत.
जमाखर्चाच्या हिशोबासाठी अनेक पुस्तके (accounts) वापरली जातात, आणि त्या कामासाठी संगणकाचा (computer) उपयोग करणे खूप सोपे झाले आहे. खाली काही प्रमुख पुस्तके दिली आहेत, ज्यासाठी संगणक मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो:
1. रोकड पुस्तक (Cash Book):
- उपयोग: दैनंदिन जमा आणि खर्चाचा हिशोब ठेवण्यासाठी हे पुस्तक वापरले जाते.
- संगणकाचा वापर: एक्सेल (Excel) किंवा तत्सम स्प्रेडशीट सॉफ्टवेअर वापरून Cash Book तयार करता येते. त्यामुळे जमा-खर्चाची नोंद करणे, एकूण शिल्लक काढणे आणि विश्लेषण करणे सोपे होते.
2. खरेदी पुस्तक (Purchase Book):
- उपयोग: व्यवसायासाठी केलेल्या खरेदीची नोंद यात असते.
- संगणकाचा वापर: खरेदीची तारीख, विक्रेताचे नाव, मालाची किंमत आणि इतर तपशील संगणकात Store करता येतात.
3. विक्री पुस्तक (Sales Book):
- उपयोग: व्यवसायातील विक्रीची नोंद ठेवण्यासाठी हे पुस्तक वापरले जाते.
- संगणकाचा वापर: विक्रीची तारीख, खरेदीदाराचे नाव, वस्तूची किंमत आणि इतर माहिती Excel मध्ये Store करता येते.
4. बँक खाते पुस्तक (Bank Book):
- उपयोग: बँकेतील जमा आणि खर्चाचा हिशोब ठेवण्यासाठी हे पुस्तक वापरले जाते.
- संगणकाचा वापर: बँकेतील Transaction चा तपशील जतन करणे, Passbook Update करणे आणि Reconciliation (जुळवणी) करणे सोपे होते.
5. ledger ( खातेवही ):
- उपयोग: Ledger मध्ये व्यवसायातील सर्व खात्यांचा (accounts) तपशील असतो.
- संगणकाचा वापर: Ledger Software वापरून प्रत्येक खात्याचा हिशोब ठेवणे, Trial Balance काढणे आणि Final Accounts तयार करणे सोपे होते.
6. स्टॉक रजिस्टर (Stock Register):
- उपयोग: मालाच्या साठ्याची (stock) नोंद ठेवण्यासाठी हे रजिस्टर वापरले जाते.
- संगणकाचा वापर: Stock Management Software वापरून Stock Level Track करणे, Stock Valuation करणे आणि Inventory Management करणे सोपे होते.
ॲप्स (Applications): Tally, ERP 9, Busy account सारखे software जमाखर्चाच्या पुस्तकांसाठी खूप उपयोगी आहेत.
फर्निचर खरेदीचा व्यवहार खाते वहीत नोंदवताना खालीलप्रमाणे नोंदवला जातो:
- जर्नल एंट्री (Journal Entry):
- फर्निचर खाते डेबिट (Debit) करा. कारण फर्निचर ही व्यवसायाची संपत्ती आहे आणि ती वाढत आहे.
- रोख किंवा बँक खाते क्रेडिट (Credit) करा. कारण फर्निचर खरेदी केल्यामुळे रोख रक्कम किंवा बँक बॅलन्स कमी होतो.
उदाहरणार्थ:
समजा, तुम्ही 10,000 रुपयांचे फर्निचर खरेदी केले, तर त्याची नोंद खालीलप्रमाणे होईल:
डेबिट: फर्निचर खाते - रु 10,000
क्रेडिट: रोख/बँक खाते - रु 10,000
- लेजर पोस्टिंग (Ledger Posting):
- जर्नल एंट्रीमधील प्रत्येक खात्याला लेजरमध्ये स्वतंत्र खाते तयार करून पोस्ट केले जाते.
- फर्निचर खात्याच्या डेबिट बाजूला "रोख/बँक खात्यामुळे" असे लिहा आणि 10,000 रुपये लिहा.
- रोख/बँक खात्याच्या क्रेडिट बाजूला "फर्निचर खात्यामुळे" असे लिहा आणि 10,000 रुपये लिहा.
हे फक्त एक उदाहरण आहे. तुमच्या व्यवसायाच्या स्वरूपानुसार आणि अकाउंटिंग पद्धतीनुसार यात बदल होऊ शकतो.
स्वरूप: हे अकाउंट रोख स्वरूपाच्या व्यवहारांवर आधारित असते. यात वर्षाच्या दरम्यान मिळालेल्या रोख रकमेची नोंद असते, मग ती रक्कम मागील वर्षाची असो, चालू वर्षाची असो, किंवा पुढील वर्षाची असो.
प्रकार: हे अकाउंट एक वास्तविक खाते (Real Account) आहे.
उद्देश: वर्षाच्या शेवटी संस्थेकडे असलेली एकूण रोख रक्कम दर्शवणे हा उद्देश असतो.
समाविष्ट बाबी: यात भांडवली आणि महसुली दोन्ही प्रकारच्या जमा आणि खर्चाचा समावेश असतो.
उदाहरण: देणग्या, वर्गणी, केलेल्या वस्तू व सेवांची विक्री, मालमत्तेची विक्री.
स्वरूप: हे अकाउंट केवळ चालू वर्षाशी संबंधित असलेल्या जमा आणि खर्चावर आधारित असते.
प्रकार: हे नाममात्र खाते (Nominal Account) आहे.
उद्देश: वर्षाच्या शेवटी संस्थेचा सरप्लस (Surplus) किंवा डेफिसिट (Deficit) दर्शवणे हा उद्देश असतो.
समाविष्ट बाबी: यात फक्त महसुली स्वरूपाच्या जमा आणि खर्चाचा समावेश असतो. भांडवली खर्च आणि जमा विचारात घेतले जात नाहीत.
उदाहरण: सदस्यांकडून मिळालेली वर्गणी, गुंतवणुकीवरील व्याज, स्टेशनरी खर्च, कर्मचाऱ्यांचे वेतन.
थोडक्यात: रिसीट आणि पेमेंट अकाउंट हे संस्थेच्या रोख व्यवहारांचे सार असते, तर इन्कम आणि एक्सपेंडिचर अकाउंट संस्थेच्या आर्थिक कामगिरीचे विश्लेषण करते.