स्वातंत्र्य चळवळ
ॲनी बेझंट आणि होमरूल चळवळ:
- चळवळीची सुरुवात: ॲनी बेझंट यांनी 1916 मध्ये लोकमान्य टिळकांच्या साथीत होमरूल चळवळीची सुरुवात केली.
- उद्देश: या चळवळीचा उद्देश हा स्वराज्य (Self-Rule) मिळवणे हा होता.
- देशव्यापी प्रचार: ॲनी बेझंट यांनी भारतभर प्रवास करून लोकांना स्वराज्याचे महत्त्व पटवून दिले. त्यांनी अनेक सभा घेतल्या, भाषणे दिली आणि लोकांना एकत्र आणले.
- 'यंग इंडिया' आणि 'न्यू इंडिया' वृत्तपत्रे: त्यांनी 'यंग इंडिया' (Young India) आणि 'न्यू इंडिया' (New India) नावाचे वृत्तपत्रे सुरू केले, ज्याद्वारे त्यांनी आपले विचार लोकांपर्यंत पोहोचवले.
- कॉंग्रेसमधील सहभाग: ॲनी बेझंट यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला आणि 1917 मध्ये त्या काँग्रेसच्या अध्यक्षा बनल्या.
- सरकारचा विरोध: होमरूल चळवळीमुळे ब्रिटिश सरकारवर दबाव वाढला आणि त्यांनी काही सुधारणा करण्यास मान्यता दिली.
ॲनी बेझंट यांच्या योगदानाने होमरूल चळवळ भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरली.
अधिक माहितीसाठी:
1942 मध्ये महाराष्ट्रात स्थापन झालेल्या प्रतिसरकारचे कार्यक्षेत्र मुख्यतः खालीलप्रमाणे होते:
- सातारा जिल्हा: या सरकारने सातारा जिल्ह्यात प्रभावीपणे काम केले.
- सांगली जिल्हा: सांगली जिल्ह्यातील काही भाग या सरकारच्या नियंत्रणाखाली होता.
- इतर भाग: काही प्रमाणात, या सरकारचे कार्यक्षेत्र महाराष्ट्राच्या इतर भागांमध्येही पसरले होते.
प्रतिसरकार, ज्याला 'independent government' किंवा 'parallel government' असेही म्हटले जाते, हे ब्रिटिश राजवटीच्या विरोधात उभे राहिले आणि त्यांनी स्वतःचे नियम व कायदे तयार केले. या सरकारने गावोगावी जाऊन न्यायदान committees स्थापन केल्या, तसेच शिक्षण आणि सामाजिक कार्यांना प्रोत्साहन दिले.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
- राष्ट्रीय चेतना जागृत: या चळवळीने भारतीयांमध्ये स्वराज्य, स्वशासन आणि राष्ट्रीयत्वाची भावना जागृत केली.
- लोकमान्य टिळकांचे नेतृत्व: लोकमान्य टिळकांनी ‘स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच’ या घोषणेद्वारे लोकांमध्ये आत्मविश्वास निर्माण केला.
- राजकीयदृष्ट्या सक्रियता: या चळवळीमुळे अनेक लोक राजकारणात सक्रिय झाले आणि त्यांनी राष्ट्रीय आंदोलनात भाग घेतला.
- गांधी युगाची तयारी: होमरूल चळवळीने महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रीय आंदोलनासाठी एक मजबूत पाया तयार केला.
- ब्रिटिश सरकारवर दबाव: या चळवळीमुळे ब्रिटिश सरकारवर भारतीयांना अधिक राजकीय अधिकार देण्याचा दबाव वाढला.
- मुस्लिम लीगशी जवळीक: होमरूल चळवळी दरम्यान, टिळकांनी मुस्लिम लीगसोबत युती करून हिंदू-मुस्लिम ऐक्य साधण्याचा प्रयत्न केला, ज्यामुळे राष्ट्रीय चळवळीला अधिक बळ मिळाले.
- भारतीय राजकारणावर प्रभाव: या चळवळीने भारतीयांना स्वशासन आणि राजकीय हक्कांसाठी संघर्ष करण्याची प्रेरणा दिली, ज्यामुळे भविष्यात भारताच्या राजकीय धोरणांना दिशा मिळाली.
थोडक्यात, होमरूल चळवळ ही भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यातील एक महत्त्वपूर्ण टप्पा होता.
आझाद हिंद सेनेच्या झाशीची राणी रेजिमेंटची स्थापना नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी 1943 मध्ये केली. या रेजिमेंटमध्ये केवळ महिला सैनिक होत्या. लक्ष्मीबाई रेजिमेंट हे भारतीय इतिहासातील एक महत्त्वाचे आणि प्रेरणादायी उदाहरण आहे.
अनुशीलन समिती:
अनुशीलन समिती ही ब्रिटीश राजवटीच्या काळात बंगालमध्ये कार्यरत असलेली एक भारतीय गुप्त क्रांतिकारी संघटना होती.
या संघटनेचा उद्देश सशस्त्र क्रांतीद्वारे ब्रिटीश शासन उलथून टाकणे हा होता.
अरविंद घोष यांचे मार्गदर्शन:
अरविंद घोष हे एक भारतीय राष्ट्रवादी, तत्त्वज्ञ आणि आध्यात्मिक गुरू होते.
ते अनुशीलन समितीच्या विचारधारेने प्रभावित होते आणि त्यांनी या संघटनेला मार्गदर्शन केले.