साहित्यशास्त्र
-
शब्दश: अर्थ (Literal Meaning): हा अर्थ सर्वात सोपा असतो. जो शब्दांच्या थेट अर्थावर आधारित असतो. यात अलंकारिक किंवा लाक्षणिक अर्थांचा विचार केला जात नाही.उदाहरण: "सूर्य पूर्वेला उगवतो." हे वाक्य शब्दश: अर्थाने सूर्याच्या उगवण्याची दिशा सांगते.
-
लाक्षणिक अर्थ (Figurative Meaning): जेव्हा शब्द त्यांच्या नेहमीच्या अर्थाने न वापरता अन्य अर्थाने वापरले जातात, तेव्हा त्याला लाक्षणिक अर्थ म्हणतात. यामध्ये उपमा, रूपक, उत्प्रेक्षा, अतिशयोक्ती अशा अलंकारांचा वापर केला जातो.उदाहरण: "तो सिंहासारखा शूर आहे." या वाक्यात 'सिंहासारखा' हे शूरतेचे लक्षण आहे, थेट सिंह नाही.
-
व्यंग्यार्थ (Irony): जेव्हा बोललेला अर्थ आणि अपेक्षित अर्थ भिन्न असतो, तेव्हा व्यंग्यार्थ निर्माण होतो. यात उपहास, टोमणे यांचा वापर केला जातो.उदाहरण: परीक्षेत नापास झाल्यावर, "वाह! काय हुशारी आहे!" असे बोलणे.
-
ध्वन्यार्थ (Suggested Meaning): काहीवेळा शब्दांचा थेट अर्थ न घेता, त्यातून ध्वनित होणारा अर्थ महत्त्वाचा असतो. हा अर्थ सूचित केला जातो, स्पष्टपणे सांगितला जात नाही.उदाहरण: "दिवस मावळला आहे." या वाक्यातून केवळ दिवस मावळला हेच नाही, तर कामाची वेळ संपली आहे किंवा एका दिवसाचा शेवट झाला आहे, असे ध्वनित होते.
-
तात्पर्य अर्थ (Thematic Meaning): साहित्यकृतीतून कोणता संदेश मिळतो किंवा त्यातून काय बोध घ्यायचा आहे, हे तात्पर्य अर्थात स्पष्ट होते.उदाहरण: 'झाड लावणं' या कवितेतून पर्यावरणाचे महत्त्व सांगितले जाते.
वाङ्मय म्हणजे काय:
वाङ्मय म्हणजे साहित्य. साहित्य म्हणजे शब्द, वाक्ये आणि कल्पना वापरून तयार केलेली कलाकृती. हे लेखी किंवा तोंडी असू शकते आणि त्यात कथा, कविता, नाटके आणि निबंधांचा समावेश होतो.
वाङ्मय हे मानवी अनुभव, भावना आणि कल्पना व्यक्त करण्याचे एक माध्यम आहे. हे आपल्याला जगाला नवीन दृष्टीने पाहण्यास मदत करते आणि आपल्या जीवनातील अर्थ शोधण्यास मदत करते.
वाङ्मय अनेक प्रकारांमध्ये विभागले जाते, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे:
- कथा: काल्पनिक कथा, ज्यामध्ये पात्रे, घटना आणि स्थळ असतात.
- कविता: लयबद्ध आणि गेय रचना, जी भावना आणि कल्पना व्यक्त करते.
- नाटके: रंगमंचावर सादर करण्यासाठी लिहिलेली कथा.
- निबंध: विशिष्ट विषयावर विचार मांडणारे लेखन.
वाङ्मय हे केवळ मनोरंजनाचे साधन नाही, तर ते शिक्षण आणि सामाजिक बदलाचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. हे आपल्याला जगाला समजून घेण्यास आणि आपल्या समाजात सकारात्मक बदल घडवून आणण्यास मदत करते.
अधिक माहितीसाठी:
'नवी साहित्यशास्त्र' या ग्रंथाचे ग्रंथकार डॉ. गंगाधर पानतावणे आहेत.
हा ग्रंथ साहित्यशास्त्राच्या अभ्यासकांसाठी एक महत्त्वाचा संदर्भ आहे.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळाला भेट देऊ शकता:
नवे साहित्यशास्त्र या ग्रंथाचे ग्रंथकार गंगाधर पाटील आहेत.
गंगाधर पाटील हे मराठी साहित्यिक, समीक्षक आणि प्राध्यापक होते. त्यांनी साहित्य आणि समीक्षा यांवर अनेक पुस्तके लिहिली आहेत. 'नवे साहित्यशास्त्र' या ग्रंथात त्यांनी साहित्याच्या नवीन सिद्धांतांची चर्चा केली आहे.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील दुव्यावर क्लिक करू शकता:
साहित्याचे तत्त्वज्ञान हा ग्रंथ दिलीप पुरुषोत्तम चित्रे यांनी लिहिला आहे.
दिलीप चित्रे हे एक प्रसिद्ध मराठी लेखक, कवी, समीक्षक, चित्रकार आणि चित्रपट निर्माते होते.