पारंपरिक समाज: रूढी, परंपरा आणि श्रद्धा

पारंपरिक समाज हा रूढी, परंपरा आणि श्रद्धांवर आधारलेला असतो. व्यक्ती आणि समाजाचे आचरण ह्या रूढी, परंपरा आणि श्रद्धांच्या चौकटीत निश्चित झालेले असते. कुटुंब आणि धर्म यांसारख्या व्यवस्थांमध्ये हे विशेषत्वाने दिसून येते.

कुटुंब व्यवस्था:

• विवाह: पारंपरिक समाजात विवाह ही एक पवित्र आणि अटूट बंधन मानले जाते. विवाह जात, धर्म आणि कुळाच्या परंपरेनुसार होतात.
• कुटुंब रचना: पारंपरिक कुटुंब रचना बहुधा संयुक्त कुटुंब पद्धतीची असते. ज्यात अनेक पिढ्या एकत्र राहतात. घरातील निर्णय वडीलधाऱ्या व्यक्ती घेतात आणि ते सर्वांना मान्य असतात.
• लिंगभेद: पारंपरिक समाजात लिंगभेद मोठ्या प्रमाणावर आढळतो. स्त्रियांची भूमिका दुय्यम मानली जाते आणि त्यांची जबाबदारी घर आणि मुलांपर्यंत मर्यादित असते.

धर्म व्यवस्था:

• धार्मिक विधी: पारंपरिक समाजात धार्मिक विधी आणि कर्मकांडांना महत्व दिले जाते. प्रत्येक शुभ कार्याची सुरुवात देवाची पूजा करून होते.
• जाती व्यवस्था: काही पारंपरिक समाजांमध्ये जाती व्यवस्था अजूनही पाळली जाते. जातीनुसार लोकांचे सामाजिक स्थान ठरलेले असते.
• श्रद्धा: पारंपरिक समाजात लोक दैवी शक्ती आणि चमत्कारांवर विश्वास ठेवतात.

उदाहरणे:

• भारतातील अनेक ग्रामीण भागांमध्ये आजही पारंपरिक जीवनशैली पाळली जाते.
• मुस्लिम समाजातील काही भागांमध्ये शरिया कायद्यानुसार विवाह आणि घटस्फोटाचे नियम आहेत.
• आफ्रिकेतील काही जमातींमध्ये आजही पूर्वजांच्या आत्म्याला देव मानून त्यांची पूजा केली जाते.

अशा प्रकारे, पारंपरिक समाज हा रूढी, परंपरा आणि श्रद्धांच्या आधारावर आपल्या कुटुंब आणि धर्म व्यवस्थांचे पालन करतो.

• शाळा हे केवळ शिक्षण देणारे ठिकाण नाही, तर ते सामाजिकinteractionsचे केंद्र आहे.
• शाळेत विद्यार्थी विविध पार्श्वभूमीतून येतात आणि एकमेकांशी संवाद साधतात, ज्यामुळे त्यांच्यात सामाजिक कौशल्ये विकसित होतात.
• ते एकमेकांच्या संस्कृती, विचार आणि मतांचा आदर करायला शिकतात.
• शाळेतील शिक्षक आणि कर्मचारी विद्यार्थ्यांसाठी आदर्श असतात, ज्यांच्याकडून ते नैतिक मूल्ये आणि सामाजिक नियम शिकतात.

'आदिवासी' हा शब्द 'आदि' आणि 'वासी' या दोन शब्दांनी मिळून बनलेला आहे, ज्याचा अर्थ 'सर्वात आधीपासून वास्तव्य करणारे' किंवा 'मूळचे रहिवासी' असा होतो. आदिवासी समाज म्हणजे असा समूह जो विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्रात पिढ्यानपिढ्यांपासून राहत आहे, त्यांची स्वतःची वेगळी संस्कृती, भाषा, परंपरा आणि सामाजिक रचना आहे.

• ते सहसा निसर्गावर आधारित जीवन जगतात.
• त्यांची अर्थव्यवस्था शेती, शिकार आणि वन उत्पादनांवर अवलंबून असते.
• प्रत्येक आदिवासी जमातीची स्वतःची वेगळी सामाजिक आणि सांस्कृतिक ओळख असते.

सामाजिक संस्था म्हणजे समाजाने तयार केलेले नियम आणि व्यवस्था. या संस्था लोकांच्या वर्तनावर नियंत्रण ठेवतात आणि समाजाला एकत्र ठेवण्याचे काम करतात. आदिवासी समाजातील सामाजिक संस्था ह्या त्यांच्या पारंपरिक जीवनशैलीचा आणि संस्कृतीचा भाग असतात.

• कुटुंब: आदिवासी समाजातील मूलभूत सामाजिक संस्था म्हणजे कुटुंब. कुटुंबातील सदस्य एकत्र राहतात आणि एकमेकांना मदत करतात.
• गाव: गाव हे आदिवासी समाजातील एक महत्त्वाचे सामाजिक एकक आहे. गावातील लोक एकत्र येऊन निर्णय घेतात आणि गावाच्या विकासासाठी काम करतात.
• पंचायत: आदिवासी समाजात पंचायत ही एक पारंपरिक न्याय व्यवस्था आहे. पंचायतीमध्ये गावातील प्रमुख लोक सदस्य असतात आणि ते गावातील वाद आणि समस्या सोडवतात.
• युवा संघटना: आदिवासी समाजात যুব संघटना तरुणांना एकत्र आणण्याचे काम करतात. या संघटना तरुणांना शिक्षण, खेळ आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये भाग घेण्यास प्रोत्साहित करतात.

1. सहभाग (Participation): समुदायातील जास्तीत जास्त लोकांचा संघटनेच्या कामात सक्रिय सहभाग असावा. लोकांच्या गरजा व समस्या जाणून घेऊन, त्यांना एकत्रितपणे सोडवण्याचा प्रयत्न करणे.
2. सामुदायिक नेतृत्व (Community Leadership): स्थानिक पातळीवरचे नेतृत्व तयार करणे. लोकांमध्ये आत्मविश्वास वाढवणे आणि त्यांना निर्णय प्रक्रियेत सहभागी करणे.
3. समता आणि न्याय (Equality and Justice): कोणत्याही व्यक्तीवर जात, धर्म, लिंग, वर्ण, वंश, भाषा, प्रदेश या आधारावर कोणताही अन्याय न करता सर्वांना समान संधी देणे.
4. स्वयं-सहायता (Self-Help): लोकांना स्वतःच्या समस्या सोडवण्यासाठी प्रोत्साहित करणे आणि त्यांना आवश्यक असलेले मार्गदर्शन व समर्थन देणे.
5. लोकशाही दृष्टिकोन (Democratic Approach): संघटनेच्या निर्णय प्रक्रियेत लोकांचा सहभाग असावा. सामुदायिक निर्णय घेण्यासाठी लोकशाही पद्धतीचा अवलंब करणे.
6. पारदर्शकता (Transparency): संघटनेच्या कामकाजात आणि निर्णयांमध्ये पारदर्शकता असणे आवश्यक आहे. लोकांना सर्व माहिती सहज उपलब्ध झाली पाहिजे.
7. जबाबदारी (Accountability): संघटनेचे सदस्य आणि नेते त्यांच्या कामांसाठी जबाबदार असले पाहिजेत. त्यांनी समुदायाला त्यांच्या कामांचा हिशोब देणे आवश्यक आहे.
8. सातत्य (Continuity): समुदाय संघटना ही दीर्घकाळ चालणारी प्रक्रिया आहे. त्यामुळे, संघटनेच्या कामात सातत्य असणे आवश्यक आहे.
9. सर्वसमावेशकता (Inclusiveness): कोणताही व्यक्ती वगळला जाऊ नये. दुर्बळ आणि वंचित लोकांचा समावेश करणे.