पशुवैद्यकीय

बैलाच्या पोटात आळी झाल्यास काही उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

• पशुवैद्यकाचा सल्ला: सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, बैलाला आळी झाली आहे असे लक्षात येताच त्वरित पशुवैद्यकाचा सल्ला घ्या. ते योग्य निदान करून योग्य उपचार देऊ शकतील.
• जंतनाशक औषधे: पशुवैद्यकाच्या सल्ल्यानुसार, जंतनाशक औषधे (Dewormers) द्यावी लागतात. ही औषधे आळ्यांना मारून टाकतात आणि बैलाला आराम मिळतो.
• स्वच्छता: गोठा आणि आसपासची जागा स्वच्छ ठेवा. नियमितपणे शेण आणि मूत्र साफ़ करा.
• खाद्य व्यवस्थापन: बैलाला चांगल्या प्रतीचे खाद्य द्या. आहारात पोषक तत्वांचा समावेश असावा.
• पाणी: बैलाला पिण्यासाठी स्वच्छ पाणी उपलब्ध ठेवा.

टीप: कोणताही उपाय करण्यापूर्वी पशुवैद्यकाचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.

बटाट्याच्या पोटात आळी पडल्यास काही घरगुती उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

• बटाटे खरेदी करताना काळजी घ्या: बटाटे खरेदी करताना ते चांगले तपासा. बटाट्याला छिद्र किंवा काळे डाग असतील तर ते घेऊ नका.
• बटाटे साठवण्याची योग्य पद्धत: बटाटे थंड आणि हवेशीर ठिकाणी साठवा. त्यांना जास्त उष्णता आणि दमट हवामानापासून दूर ठेवा.
• लिंबाचा रस: बटाट्याला लिंबाचा रस लावा. लिंबाच्या रसामुळे आळी मरतात.
• हळद: हळद पावडर बटाट्याला लावा. हळदीमध्ये असलेले अँटीसेप्टिक गुणधर्म आळींना मारण्यास मदत करतात.
• मीठ: बटाट्यांना मीठाच्या पाण्यात काही वेळ भिजवून ठेवा. यामुळे आळी मरतील.
• कडुनिंबाचा पाला: कडुनिंबाचा पाला बटाट्यांमध्ये ठेवा. कडुनिंबामुळे आळ्या दूर राहतात.

हे उपाय केल्याने बटाट्यातील आळ्या कमी होण्यास मदत होईल.

उपाय : ज्याला सडातुन खराब दुध वेडा त्या सडातल्या संपुर्ण दुध काढुन घ्याव्यात आणि त्या सदात प्रतिजैविकाची टयुब सोडावी , असे ४ ते ५ दिवस करावे . दुध काढण्यापुर्वी कास सेव्हलॉनच्या द्रावणाने धुवून सडावर काही मुले असल्यास त्यांची योग्य ती काळजी घ्यावी .

कासदाह होऊ नये म्हणून घ्यावयाची काळजी

दगडी रोग होऊ नये म्हणून घ्यावयाची काळजी 

1) गोठ्याची स्वच्छता रोज ठेवावी. गोठा कोरडा ठेवल्याने जिवाणूंचा प्रादुर्भाव कमी होतो. 

2) गोठ्यात हवा खेळती असावी. सूर्यकिरण आतपर्यंत येतील अशी गोठ्याची रचना असावी. 

3) दूध काढणाऱ्या माणसाने आपले हात स्वच्छ साबणाने धुऊन घ्यावेत. 

4) दूध काढण्यापूर्वी कासेला पोटॅशियम परमॅगनेटच्या द्रावणाने स्वच्छ करावे. 

5) कास आणि सड धुतल्यावर दूध काढण्यापूर्वी व दूध काढल्यानंतर स्वच्छ कापडाने पुसून घ्यावेत. 

6) दूध काढण्याचे यंत्र वापरण्यापूर्वी व वापर झाल्यानंतर स्वच्छ करावे. 

7) दूध काढण्यासाठी वापरण्यात येणारी भांडी स्वच्छ असावीत. 

8) दूध काढताना चारी बोटे सडावर समान दाबाने आणि अंगठा आकाशाच्या दिशेने ठेवावा. 

9) दूध काढल्यानंतर गाई, म्हशीला लगेच जमिनीवर बसू देऊ नये. त्यांना हिरवा चारा खाण्यास द्यावा. 

10) दूध काढण्यापूर्वी गाईला किंवा म्हशींना कोरडा खुराक द्यावा. 

11) वासरू दूध पीत असेल तर कासेला किंवा सडाला जखम होणार नाही याची काळजी घ्यावी. 

13) गाय, म्हैस व्यायल्यानंतर चीक लगेचच काढावा. 

14) गाई, म्हशीची सुरवातीची व शेवटची धार दुधाच्या भांड्यात न घेता वेगळी काढावी. 

15) जास्त दूध देणाऱ्या गाईंची धार दिवसातून ठराविक अंतराने 3 ते 4 वेळेस काढावी. 

16) दुधाळ गाईचे धारा काढण्याचे रोजचे वेळापत्रक पाळावे. 

17) कास किंवा सडामध्ये दूध शिल्लक राहणार नाही याची काळजी घ्यावी. 

18) कासदाह झालेल्या गाई, म्हशीचे दूध शेवटी काढावे. 

19)) दुधाबद्दल शंका वाटत असेल तर लगेच पशुवैद्यकाचा सल्ला घ्यावा.

:

1 विषयाची पार्श्वभूमी, पुरातनकाळ व आधुनिक काळाचा इतिहास

20 डॉक्टरांना प्राण्याच्या आजाराबद्दल सांगावयाची संपुर्ण माहिती आणि त्यामळे होणारे

3 जखमा, जखमांचे मुख्य प्रकार आणि नंतर त्यांची घ्यावयाची काळजी.

4 शस्त्रक्रियेपुर्वी आणि नंतर जनावराची घ्यावयाची काळजी

5ए प्राण्यांवर तपासताना आणि औषधोपचार करतांना ठेवावयाचे नियंत्रण

6 आयुधांचे निर्जंतुकीकरण करणे

प्रयोगशाळेत पाठविण्याचे नमुने

8 मृतदेहाची विल्हेवाट आणि जागेचे व प्रक्षेत्राचे निर्जंतुकीकरण

आजारी जनावराची वेगळी देखभाल

100 रोगप्रतिकारक शक्ती निर्मितीचा सर्वसाधारण तत्वे आणि निरनिराळ्या प्रकाराच्या वापरात असलेल्या लसीकरणाचे विविध प्राण्यांमधील महत्व

11 जंत निवारणासाठी औषधी पाजणे

120 जनावरातील लंगडण्याचे प्रकार व कारणे, त्यावर घ्यावयाची काळजी

13 नाळ कापणे व त्याची काळजी

14 दगडी रोग होऊ नये म्हणुन दुध काढण्यापूर्वी घ्यावयाची काळजी

150 पावसाळयात पात्राचे होणारे आजार व ते होऊ नयेत म्हणून घ्यावयाची काळजी 16ए आजाराची कारणे, लक्षणे, प्रसार माध्यम आणि प्रतिबंधात्मक उपाय

17 आजारी जनावरे ओळखण्याच्या पध्दती उदा तापमान

18 निरोगी व रोगी जनावरे ओळखणे, आजारी जनावरामध्ये आढळणारी लक्षणे उदा. चारा न खाणे, सुप्त पडणे, चालण्यामध्ये फरक आढळणे

उन्हाळ्यात होणारे जनावरांचे आजार आणि ते होऊ नये म्हणून घ्यावयाची काळजी.

जनावरांना तोंडाद्वारे औषधी पाजतेवेळी घ्यावयाची काळजी - 200 निर्जंतुकी औषधी व त्याचे गुणधर्म, प्रमाण आणि योग्य उपयोग

-  :

मलम तयार करणे

20 लोशन तयार करणे

3 औपची मिश्रण तयार करणे, औषध पाजणे, चारण औषधी तयार करणे 40 उत्तेजक पातळ औषधी तयार करणे

5ए औषधाच्या निरनिराळ्या मोजमाप पध्दती

6 शस्त्रक्रियेसाठी जनावर पाडणे व त्यावर नियंत्रण करणे

7 प्रयोगशाळेत पाठवावयाच्या मलमूत्र, दुध इ. ची नमुने तयार

30 गाय म्हशींचा माज ओळखणे

9 कृत्रिम योनीची रचना व जुळवणी

100

कृत्रिम रेतन उपकरणांचे निर्जतुकीकरण

110 विर्य वृध्दीकरण माध्यम तयार करणे, विर्य साठवण व वाहतुक

120 कृत्रिम रेतनाच्या नोंदी ठेवणे 130 औषधांच्या साठयाची नोंद ठेवणे

140 पशुवैधकांच्या सुचनेचे पालन करणे

15ए गोठ्यांची स्वच्छता व निर्जतुकीकरण

फऱ्या, तिवा, घटसपर् रोगाची लक्षणे अोळखा

पावसाळ्यात जनावरे आजारी पडण्याचे व त्यामुळे होणाऱ्या मरतुकीचे प्रमाण सर्वाधिक असते. जनावरांना रोगाचा प्रादुर्भाव झाल्यावर उपचार करण्यापेक्षा या रोगांचा प्रादुर्भाव होऊ नये म्हणून अधिक काळजी घेणे अधिक हितकारक ठरते.

अतिवृष्टीमुळे वातावरणातील ओलावा, सूर्यप्रकाशाचा अभाव, ढगाळ वातावरण गोठ्यातील ओलावा चारापाण्याची ढासळलेली प्रत या एकूणच परिस्थितीमुळे जनावरांच्या शरीर प्रक्रियेवर ताण पडतो. जनावरांमध्ये आजारांचे प्रमाण किंवा साथीचे रोग जसे घटसर्प, फऱ्या इत्यादी उद्‌भवतात. अशा वेळी शक्‍य असल्यास आंबवणाचे प्रमाण वाढवून द्यावे. प्रामुख्याने दुभत्या आणि व्यायला झालेल्या गाई, म्हशींची अन्नघटकांची शारीरिक मागणी पूर्ण करण्याकरिता आंबवण्याचे प्रमाण वाढवणे आवश्‍यक आहे.

जनावरांना पावसाळा सुरू होण्यापूर्वी जंतनाशकाची मात्रा द्यावी. त्यामुळे जनावरांच्या पोटातील जंत निर्मूलनाने जनावरांची पचनशक्ती व त्यामुळे एकंदरीत शरीरप्रकृती उत्तम राहण्यास मदत होते. त्याकरिता उपलब्ध असलेल्या विविध कृमिनाशकांपैकी पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने योग्य कृमिनाशक पाजावे. (उदा. गाभण जनावरासाठी फेनबेंडेझॉल व इतरासाठी अलबेंडेझॉल)

पोटातील कृमी किंवा शरीरातील जंताप्रमाणेच अंगावर आढळणाऱ्या डास, गोचीड, गोमाशा, उवा यापासूनही जनावरांचे संरक्षण करणे आवश्‍यक आहे. कारण त्यामुळे जनावरांना गोचीड ताप/डेंगी यासारखे आजार होऊ शकतात. जनावरे दिवसा कोरड्या जागेवर मोकळ्या हवेत बांधावीत. त्यामुळे गोठ्यातील फरशी/जाग कोरडी होण्यास मदत होईल. तसेच गोठ्यात दिवसा भरपूर सूर्यप्रकाश पोहोचेल याची काळजी घ्यावी. गोठ्यातील भिंती व गव्हाण यांना असलेल्या कड्याकपारी दुरुस्त करून बुजवून घ्याव्यात. परजीवींचे प्रमाण जास्त असल्यास पशुवैद्यकाकडून योग्य ते उपचार करावेत.

पावसाळ्यात जनावरांना फऱ्या, घटसर्प, लाळ्या खुरकूत, गोचीड ताप हे रोग प्रामुख्याने होतात. या सर्व रोगाकरिता लस उपलब्ध असून याचे लसीकरण करावे. लसीकरणापूर्वी कृमिनाशक औषधे व परजीवी कीटकांचे निर्मूलन केलेले असणे आवश्‍यक आहे.

कासदाह सारखे कासेचे आजार जनावरांना पावसाळ्यातच जास्त प्रमाणात होतात. त्यामुळे कासेची स्वच्छता राखणे हाच प्रतिबंधात्मक उपाय सर्वात जास्त परिणामकारकपणे प्रतिबंध करू शकतो. त्याकरिता जनावरांचे दूध काढून झाल्यावर दिवसातून दोन्ही वेळेस सर्व सड जंतुनाशकामध्ये बुडवून धरल्यास फायदा होतो. या पद्धतीला टिट डिपिंग म्हणतात. त्याकरिता लागणारे जंतुनाशक बाजारात विविध नावाने उपलब्ध आहे.

अतिवृष्टीमुळे आलेल्या पुरामुळे किंवा जागोजागी साठलेल्या गढूळ पाण्यामुळे तयार झालेल्या पाणवठ्यातील पाणी दूषित झालेले असते. पिण्याच्या पाण्याद्वारे जनावरांमध्ये रोगराई पसरू नये म्हणून विहिरीचे पाणी किंवा नळाचे पाणी जनावरांचा पिण्यास द्यावे. गोठ्याच्या आसपास छोटे छोटे खड्डे होऊन त्यात पाणी साचू नये यासाठी या खड्ड्यांमध्ये मुरुम टाकावा.

गोठ्यामध्ये खाचखळगे असल्यास तेथे पाणी साठून सारखी ओल राहते. त्यातच जनावरांचे शेण व मूत्र खळग्यामध्ये साठून मोठ्या प्रमाणावर दलदल निर्माण होऊन कासदाह होण्याची शक्‍यता जास्त असते. तेव्हा सर्व खाचखळगे मुरमाने भरून घ्यावेत.

झपाट्याने वाढणारा कोवळा हिरवा चारा जनावरांना अत्यंत कमी प्रमाणात इतर चाऱ्याबरोबर द्यावा. कारण अशा कोवळ्या चाऱ्यामुळे जनावरांमध्ये अपचन, पोटफुगीचे आजार उद्‌भवतात. तसेच चाऱ्यात पाण्याचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे जनावरे बुळकंडतात.

पूर्वी उगवलेले गवत आणि आता झपाट्याने वाढणारे गवतसुद्धा दूषित झालेले असते. या चाऱ्यावर जनावरे न चारता शेतातील बांधाच्या उंचवट्यावरचे गवत आणि वाळलेला कोरडा चारा (साठवून ठेवलेला) जनावरांना द्यावा.

कोवळी ज्वारी, टणटणी, घाणेरी व कण्हेर आदी विषारी वनस्पती जनावरांच्या चाऱ्यात जाणार नाही याची काळजी घ्यावी.

पावसाळ्यात जनावरांना होणारे आजार व त्यावरील उपचार

फऱ्या : या रोगाची लक्षणे म्हणजे एकाकी ताप येतो, मागचा पाय लंगडतो. मांसल भागाला सूज येते. सूज दाबल्यास चरचर आवाज येतो. या रोगासाठी प्रतिबंधक करण्यासाठी दरवर्षी सुरवातीला जनावरांना लसीकरण करून घ्यावे.

घटसर्प : या रोगात जनावर एकाएकी आजारी पडते. खाणे पिणे बंद होते. अंगात ताप भरतो. गळ्याला सूज येऊन डोळे खोल जातात. घशाची घरघर सुरू होते. या रोगासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणजे दरवर्षी पावसाळ्यापूर्वी निरोगी जनावरांना ऑईल अडज्युव्हट एच. एस. तेलयुक्त लस टोचून घ्यावी.

कासदाह : या रोगामध्ये सडाला तसेच कासेला सूज येते. दूध अतिपातळ, रक्त पूमिश्रित येते, जनावर कासेला हात लावू देत नाही. दूध काढण्यापूर्वी जंतूनाशकाने कास धुवावी. अधून मधून कासदाह रोगासाठी दुधाची तपासणी करून घ्यावी. गायी किंवा म्हशी आटविण्याच्या शेवटच्या दिवशी सडात अँटिबायोटिक्‍स ट्यूब्ज सोडाव्यात.

थायलेरियाॅसिस : या रोगात जनावरांना सतत एक दोन आठवडे ताप येतो. जनावर खंगत जाते. जनावर आंबवण (खुराक) खात नाही. घट्ट हगवण होते. इलाज न झाल्यास मृत्यू येतो. या रोगात प्रतिबंधक उपाय म्हणजे गोचीड, माशा वगैरेमुळे या रोगाचा प्रसार होतो. म्हणून गोठे स्वच्छ ठेवावेत. जनावरांच्या अंगावरही गोचीड प्रतिबंधक पावडर लावावी.

तिवा : या रोगामध्ये जनावरास सडकून ताप येतो. जनावरांचे खाणे मंदावते. जनावर थरथर कापते. एका पायाने लंगडते. मान, पाठ, डोळे व पायाचे स्नायू आकुंचन पावतात. तिवा रोगाचा प्रतिबंध करण्यासाठी डासाचे निर्मूलन करावे.

पोटफुगी : या आजारात जनावराची डावी कुस फुगते. जनावर बेचैन होते. खाणे व रवंथ करणे बंद करते. सारखी उठबस करते. टिचकीने आवाज केल्यास टमटम आवाज येतो. या रोगात प्रतिबंधक उपाय म्हणजे पावसाळ्यात ओला व कोवळा चारा अतिप्रमाणात देऊ नये.

हगवण : या प्रकारात जनावरास एकसारखे साधे अगर रक्त व शेण मिश्रित पातळ दुर्गंधीयुक्त शौचास होते. जनावर मलूल होते. अशुद्ध व घाणेरड्या चाऱ्यामुळे हा आजार उद्भवतो. हा अाजार टाळण्यासाठी जनावरांना शुद्ध पाणी व चांगले खाद्य द्यावे.

लिव्हर फ्ल्युक : या रोगात जनावराचे खाणे कमी होते. शेण पातळ होते. जनावराच्या खालच्या जबड्याखाली सूज येते. जनावरे खंगत जातात व दगावतात. या रोगात प्रतिबंधक उपाय म्हणजे सर्व जनावरांना दोन वेळा (पावसाळ्यापूर्वी व नंतर) जंताचे औषध पाजावे. पिण्यास नेहमी स्वच्छ पाणी द्यावे.

जनावरांना ताप आल्यास उपाय:

• जनावरांना तातडीने पशुवैद्यकाकडे (Veterinarian) घेऊन जा.
• जनावरांना स्वच्छ आणि थंड ठिकाणी ठेवा.
• जनावरांना भरपूर पाणी आणि पातळ खाद्य द्या.
• जनावरांना ताप कमी करणारी औषधे द्या.

घरगुती उपाय:

• जनावरांना लिंबू पाणी द्या.
• जनावरांना ताकामध्ये मध मिसळून द्या.
• जनावरांना तुळशीच्या पानांचा रस द्या.

टीप: हे उपाय केवळ प्राथमिक उपचार आहेत. जनावरांना तातडीने पशुवैद्यकाकडे (Veterinarian) घेऊन जाणे आवश्यक आहे.