शेती व्यवस्थापन
- कचरा कमी करणे (Waste Reduction):
कचरा निर्माण होणे कमी करणे हा सर्वात महत्त्वाचा उपाय आहे. वस्तूंचा पुनर्वापर करणे, टिकाऊ वस्तू खरेदी करणे आणि अनावश्यक वस्तू टाळणे हे यात समाविष्ट आहे.
- पुनर्वापर (Recycling):
प्लास्टिक, कागद, धातू आणि काच यांसारख्या वस्तू पुनर्वापर करून नवीन वस्तू बनवण्यासाठी वापरल्या जाऊ शकतात. पुनर्वापरामुळे नैसर्गिक संसाधनांचे जतन होते आणि कचरा कमी होतो.
- कंपोस्ट खत (Composting):
सेंद्रिय कचरा, जसे की पालापाचोळा, भाजीपाला आणि फळांचे अवशेष वापरून कंपोस्ट खत तयार करता येते. हे खत शेतीसाठी उत्तम असते आणि रासायनिक खतांचा वापर टाळता येतो.
- ऊर्जा निर्मिती (Energy Recovery):
कचरा जाळून त्यातून ऊर्जा निर्माण करणे शक्य आहे. या प्रक्रियेतून वीज आणि उष्णता निर्माण करता येते, ज्यामुळे जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी होते.
- भूमी भरण (Landfill):
भूमी भरण ही कचरा व्यवस्थापनाची एक सामान्य पद्धत आहे, परंतु ती पर्यावरणासाठी हानिकारक असू शकते. त्यामुळे, कचरा कमी करणे आणि पुनर्वापर करणे अधिक महत्त्वाचे आहे.
- कचरा वर्गीकरण (Waste Segregation):
ओला कचरा आणि सुका कचरा असे वर्गीकरण करणे आवश्यक आहे. त्यामुळे पुनर्वापर आणि कंपोस्ट खत बनवणे सोपे होते.
- जागरूकता आणि शिक्षण (Awareness and Education):
कचरा व्यवस्थापनाच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे आवश्यक आहे. शाळा आणि समुदायांमध्ये शिक्षण कार्यक्रम आयोजित करणे उपयुक्त ठरू शकते.
- महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: https://mpcb.gov.in/
- केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: https://cpcb.nic.in/
फळणी 12 म्हणजे काय:
फळणी 12 म्हणजे जमिनीच्या वाटणीचा प्रकार. जेव्हा एखाद्या जमिनीच्या मालकाचा मृत्यू होतो आणि त्याचे वारसदार एकाहून अधिक असतात, तेव्हा त्या जमिनीची विभागणी करणे आवश्यक असते. या प्रक्रियेला फळणी म्हणतात. फळणी 12 चा अर्थ जमिनीची वाटणी करताना प्रत्येक वारसदाराला समान वाटा मिळतो.
फळणी 12 कसे करायचे:
फळणी 12 करण्यासाठी खालील प्रक्रिया वापरली जाते:
- सहमती: सर्व वारसदारांची फळणी करण्यासाठी सहमती असणे आवश्यक आहे.
- अर्ज: जमिनीच्या वाटणीसाठी तहसील कार्यालयात अर्ज करा.
- कागदपत्रे: आवश्यक कागदपत्रे सादर करा, ज्यात जमिनीचे मूळ कागदपत्र, वारसदारांचे ओळखपत्र आणि मृत्यू प्रमाणपत्र इत्यादींचा समावेश असतो.
- तपासणी: सरकारी अधिकारी जमिनीची पाहणी करतात आणि कागदपत्रांची पडताळणी करतात.
- वाटप: सर्व कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर, जमिनीची समान भागांमध्ये विभागणी केली जाते आणि प्रत्येक वारसदाराला त्याचा वाटा मिळतो.
अधिक माहितीसाठी, तुम्ही तुमच्या स्थानिक तहसील कार्यालयाशी संपर्क साधू शकता.
👉🏻ट्रॅक्‍टरचा कोणता भाग कधी बदलावयाचा यासाठी काही ठोस असा नियम नाही. सर्वसामान्य ट्रॅक्‍टरच्या कार्याचा विचार करता एकूण ४००० तास काम केल्यानंतर इंजिनच्या कॉम्प्रेसरमध्ये घसारा येतो. पूर्ण शक्ती तयार करण्यामध्ये इंजिन अपयशी ठरते, तसेच सिलेंडर लायनर व पिस्टन रिंग बदलाव्या लागतात.
*⏱दर ८ ते १० तासानंतर*
👉🏻इंजिनमधील (सम्पमधील) व एअर क्‍लिनरमधील तेलाची पातळी तपासावी.
रेडिएटर व बॅटरीमधील पाण्याची पातळी तपासावी.
जर ट्रॅक्टरचे काम धुळीमध्ये असेल तर एअर क्‍लिनरमधील तेल बदलावे.
डिझेल लिकेज आहे का ते पाहावे.
*⏱दर ५० ते ६० तासानंतर*
👉🏻फॅन बेल्टचा ताण योग्य प्रमाणात असल्याची खात्री करावी.
गिअर बॉक्‍समधील तेलाची पातळी तपासावी.
ट्रॅक्‍टर चाकातील हवा योग्य प्रमाणात आहे किंवा नाही याची खात्री करावी.
बॅटरी व मोटर यांची सर्व कनेक्‍शन घट्ट बसवावीत.
इंधन फिल्टर(डिझेल फिल्टर)मध्ये साचलेले पाणी बाहेर काढावे.
*⏱दर १०० ते १२० तासानंतर*
इंजिन तेल बदलावे, तसेच बदलण्याजोगे फिल्टर्स बदलावेत.
शक्‍यतो सर्वच्या सर्व ग्रीसिंग पॉइंटना वंगण द्यावे.
डायनामोच्या बेअरिंगमध्ये ८ ते १० थेंब ऑइल टाकावे.
पुढील चाकांमध्ये प्ले आहे का ते पाहावे व सर्व चाकांचे नट बोल्ट्‌स तपासून आवश्‍यकतेनुसार आवळून घ्यावेत.
बॅटरी तपासून आवश्‍यकतेनुसार डिस्टिल्ड वॉटर
भरावे.
*⏱दर २०० ते २५० तासानंतर*
ऑइल सम्प काढून स्वच्छ करून त्यात नवीन ऑइल भरावे.
ऑइल फिल्टर तसेच डिझेल फिल्टर बदलावेत.
स्टिअरिंग कॉलमच्या बेअरिंग ग्रीसिंग कराव्यात.
ब्रेक्‍सची तपासणी करावी.
*⏱दर ४०० ते ५०० तासानंतर*
पुढील चाकाचे हब ग्रीसिंग करावे.
रेडिएटरमधील पाणी काढून तो स्वच्छ करून घ्यावा व पुन्हा नवीन पाणी भरावे.
क्‍लच तपासून घ्यावा.
आवश्‍यकतेनुसार ब्रेक ऍडजस्ट करून घ्यावेत.
*⏱दर ७५० ते ८०० तासानंतर*
गिअर ऑइल बदलावे.
ब्रेक लायनिंग स्वच्छ व व्यवस्थित बसवावे.
डिझेल टाकी साफ करावी.
स्टिअरिंग बॉक्‍समधील ऑइल तपासून पाहावे.
*👉🏻दर १००० ते १२०० तासानंतर*
पुढील व मागील चाकाच्या ऍक्‍सलचे बेअरिंग्ज स्वच्छ करून पुन्हा बसवावेत.
बॉश पंप व नोझल्स अधिकृत सर्व्हिस सेंटरकडून तपासून घ्यावेत.
व्हॉल्व्ह सेटिंग करून घ्यावेत.
स्टार्टर डायनामो व कटआउट तपासून घ्यावेत.
बॉनेट, ग्रील मडगाईड तसेच सीट तपासून पाहावे. आवश्‍यकतेनुसार दुरुस्त करून घ्यावेत.
ट्रॅक्‍टरची दुरुस्ती
🚜ट्रॅक्‍टरची सर्व निगा व देखभाल केल्यास सुगीमध्ये विनातक्रार काम करणे शक्य होते; परंतु ट्रॅक्‍टरचा होणारा सततचा वापर व त्याच्या विविध भागांची होणारी झीज यामुळे सिलेंडर लायनर, कनेक्‍टिंग रॉड बेअरिंग्ज, मेन बेअरिंग्ज व पिस्टन रिंग बदलाव्या लागतात. क्रॅंक शाफ्ट ग्राइंडिंग करून घ्यावा लागतो. तसेच व्हॉल्व्ह व व्हॉल्व्ह सीटसुद्धा बदलावे लागते.
▪ट्रॅक्‍टरचा कोणता भाग कधी बदलावयाचा यासाठी काही ठोस असा नियम नाही. सर्वसामान्य ट्रॅक्‍टरच्या कार्याचा विचार करता एकूण ४००० तास काम केल्यानंतर इंजिनच्या कॉम्प्रेसरमध्ये घसारा येतो व पूर्ण शक्ती तयार करण्यामध्ये इंजिन अपयशी ठरते, तसेच सिलिंडर लायनर व पिस्टन रिंग बदलाव्या लागतात.
▪व्हॉल्व्ह, व्हॉल्व्ह सीट रिफेस करून घ्यावे लागते. याशिवाय ऑइल सील, रेडिएटर होस पाइप तसेच बुशिंगसुद्धा गरजेप्रमाणे बदलावे लागतात. तसेच कनेक्‍टिंग रॉडच्या बेरिंगमधील क्‍लिअरन्स (फट) तपासून ठीक करावी लागते.
▪साधारणतः जेव्हा ट्रॅक्‍टरच्या कामाचे ८००० तास पूर्ण होतात तेव्हा क्रॅंकशाफ्ट व कॅमशाफ्टची तपासणी करावी. त्या वेळी कमी मापाचे बेअरिंग वापरावे लागते. शक्‍यतो दुसऱ्या ओव्हरहॉलिंगच्या वेळेस पिस्टन व सिलिंडर लायनर बदलावे.
▪इंजिन ओव्हरहॉल करताना पिस्टनच्या डोक्‍यावरील रिंग वरील खाचामधील तसेच व्हॉल्व्ह वव्हॉल्व्ह दांडीवरचा कार्बन व काळी चिकट तेलकट घाण स्वच्छ करावी. सर्व भाग केरोसीनमध्ये स्वच्छ धुऊन काढावेत.
इंजिन हेड जोडताना नवीन गॅसकेटचा वापर करावा. सिलिंडर गॅसकेटमध्ये गळती राहिल्यास तयार होणाऱ्या शक्तीचा अपव्यय होतो किंवा सिलिंडरमध्ये पाणी घुसण्याची किंवा दोहोंची शक्‍यता वाढते.
▪बहुतांश वेळेस असे लक्षात आले आहे, की ट्रॅक्‍टरची दुरुस्ती ही होणाऱ्या मोडतोडीमुळे करावी लागते. सुगीच्या वेळी होणारी मोडतोड थांबवण्यासाठी ज्या वेळी सुगी संपते व रिकामा वेळ उपलब्ध असतो अशा वेळी ट्रॅक्‍टरची दुरुस्ती करावी.
▪बहुतांश भाग प्रमाणाबाहेर खराब होईपर्यंत ट्रॅक्‍टरची दुरुस्ती लांबवू नये, अन्यथा अचानक होणाऱ्या मोडतोडीमुळे त्याहूनही जास्त खर्चाला सामोरे जावे लागते.
▪सुगी सुरू होण्यापूर्वीच काही महत्त्वाचे सुटे भाग विकत घेऊन ठेवावेत, म्हणजे सुगीच्या काळात सुट्या भागांच्या कमतरतेमुळे व योग्य प्रकारचा भाग न मिळाल्याने होणारा वेळेचा अपव्ययही टाळता येईल.
उसाची पाचट काढण्याची योग्य वेळ खालीलप्रमाणे:
- पिकाची वाढ: ऊस वाढीच्या अवस्थेत असताना, विशेषत: जेव्हा तो पूर्णपणे वाढलेला असतो, तेव्हा पाचट काढणे फायदेशीर ठरते.
- हवामान: हवामान कोरडे आणि उष्ण असेल तेव्हा पाचट काढणे सोपे जाते, कारण ओल्या পাচटामुळे बुरशीजन्य रोग वाढू शकतात.
- काढणी: ऊस काढणीच्या वेळेआधी पाचट काढल्यास, मशागती करणे सोपे होते.
पाचट काढण्याचे फायदे:
- जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो.
- खताचा वापर कमी होतो.
- तणांचे नियंत्रण होते.
अधिक माहितीसाठी, आपण कृषी विभागाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता.
1. जमिनीची निवड आणि तयारी:
जमिनीचा प्रकार: ऊसासाठी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी मध्यम काळी जमीन आवश्यक आहे.
PH पातळी: जमिनीचा सामू (pH) 6.5 ते 7.5 च्या दरम्यान असावा.
पूर्व मशागत: जमिनीची खोल नांगरणी करून ढेकळे फोडून जमीन तयार करावी.
2. उसाच्या जातीची निवड:
ऊस उत्पादनासाठी योग्य आणि तुमच्या भागातील हवामानाला अनुकूल अशा जातीची निवड करा. उदा. को 86032, को 740, कोएम 0265 इ. Agriprerna.in
3. लागवड:
लागवड पद्धत: सरी-वरंबा (Ridge and Furrow) किंवा सपाट वाफे (Flat Bed) पद्धतीने लागवड करावी.
लागवडीचा काळ: उसाची लागवड साधारणपणे ऑक्टोबर-नोव्हेंबर (सुरु ऊस) किंवा फेब्रुवारी-मार्च (खोडवा ऊस) मध्ये करावी.
बियाणे प्रमाण: एकरी 30,000 ते 35,000 डोळे (Eyes) असलेले बेणे वापरावे.
बेणे प्रक्रिया: बेण्याला ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) किंवा बाविस्टिन (Bavistin) ची प्रक्रिया करावी.
4. पाणी व्यवस्थापन:
सिंचन: उसाला नियमित आणि पुरेसे पाणी देणे आवश्यक आहे. ठिबक सिंचनाचा (Drip Irrigation) वापर करणे फायदेशीर ठरते. कृषी विभाग, महाराष्ट्र शासन
पाण्याची बचत: पाण्याची उपलब्धता कमी असल्यास, पाण्याचा कार्यक्षम वापर करण्यासाठी उपाययोजना करा.
5. खत व्यवस्थापन:
रासायनिक खते: माती परीक्षणानुसार नत्र (Nitrogen), स्फुरद (Phosphorus) आणि पालाश (Potassium) युक्त खतांचा वापर करावा.
जैविक खते: शेणखत, कंपोस्ट खत, आणि जिवाणू खतांचा (Biofertilizers) वापर करावा.
6. तण नियंत्रण:
नियंत्रण: उगवणपूर्व आणि उगवण पश्चात तणनाशकांचा (Herbicides) वापर करून तणांचे नियंत्रण करावे. खुरपणी आणि निंदणीद्वारे तण काढणे.
7. रोग आणि कीड नियंत्रण:
रोग: उसावर येणारे विविध रोग, जसे की तांबेरा (Rust), काजळी (Smut) यांच्या नियंत्रणासाठी योग्य उपाययोजना करा.
कीड: खोडकिडा (Stem Borer), पांढरी माशी (Whitefly) यांसारख्या किडींच्या नियंत्रणासाठी योग्य कीटकनाशकांचा (Insecticides) वापर करा.
8. आंतरमशागत:
भरणी: उसाच्या मुळांना मातीचा आधार देण्यासाठी भरणी करणे आवश्यक आहे.
बांधणी: ऊस वाढल्यानंतर तो पडू नये म्हणून बांधणी करावी.
9. काढणी आणि उत्पादन:
काढणी: ऊस पूर्णपणे परिपक्व झाल्यावर त्याची तोडणी करावी. साधारणपणे 12 ते 18 महिन्यांनी ऊस काढणीसाठी तयार होतो.
उत्पादन: योग्य व्यवस्थापन केल्यास एकरी चांगले उत्पादन मिळू शकते.
10. इतर महत्वाचे मुद्दे:
subsidies: शासनाच्या योजना आणि अनुदानांची माहिती घेऊन त्यांचा लाभ घ्या.
कृषी सल्लागार: वेळोवेळी कृषी तज्ञांचा सल्ला घ्या.
ही माहिती तुम्हाला ऊस उत्पादक वाडीसाठी उपयुक्त ठरू शकते. Vikaspedia