कौटुंबिक कायदा
1. कोर्टात अर्ज:
2. कोर्टाची प्रक्रिया:
3. कस्टडीचे प्रकार:
4. कोर्टाचा निर्णय:
5. कायदेशीर सल्ला:
भारतातील कायद्यानुसार, एखाद्या स्त्रीला तिचा नवरा संसाराला मदत व्हावी म्हणून नोकरी करायला लावणे हा गुन्हा नाही. भारतीय दंड संहिता (Indian Penal Code) किंवा इतर कोणत्याही कायद्यात असे नमूद केलेले नाही की नवऱ्याने बायकोला नोकरी करण्यास भाग पाडणे हा गुन्हा आहे.
तथापि, काही गोष्टी लक्षात घेणे आवश्यक आहे:
- मर्जीविरुद्ध दबाव: जर नवरा बायकोवर नोकरी करण्यासाठी दबाव टाकत असेल, तिला मानसिक त्रास देत असेल किंवा शारीरिक हिंसा करत असेल, तर ती गोष्ट गुन्हा ठरू शकते. या परिस्थितीत, पत्नी पोलिसात तक्रार दाखल करू शकते आणि नवऱ्याविरुद्ध कायदेशीर कारवाई करू शकते. हुंडा मागणीसाठी दबाव आणल्यास तो देखील गुन्हा आहे.
- स्त्रीचाchoice (निवड): भारतीय संविधानानुसार, प्रत्येक स्त्रीला स्वतःच्या जीवनातील निर्णय घेण्याचा अधिकार आहे. तिला नोकरी करायची आहे की नाही, हे ठरवण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. नवऱ्याने तिच्या इच्छेविरुद्ध तिला नोकरी करण्यास भाग पाडणे हे तिच्या मूलभूत हक्कांचे उल्लंघन ठरू शकते.
- कौटुंबिक हिंसाचार: कौटुंबिक हिंसाचार कायद्यानुसार, जर नवऱ्याच्या वागणुकीमुळे पत्नीला शारीरिक किंवा मानसिक त्रास होत असेल, तर ती त्या कायद्या अंतर्गत संरक्षण मागू शकते.
निष्कर्ष:
नवऱ्याने बायकोला नोकरी करायला लावणे हे कायद्याने गुन्हा नाही, पण जर तो तिच्या मर्जीविरुद्ध असेल, तिला त्रासदायक ठरत असेल, तर ती बाई कायद्याची मदत घेऊ शकते.
अधिक माहितीसाठी काही उपयुक्त स्रोत:
- Compelling wife to earn is mental cruelty? हे Lawyersclubindia.com वरील एक आर्टिकल आहे.
- कौटुंबिक हिंसाचार कायदा, 2005 (Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005)
- हिंदू विवाह कायदा (Hindu Marriage Act, 1955): या कायद्यानुसार, पत्नी व्यभिचारी असेल, तर तिला घटस्फोटानंतर पोटगी मिळण्याचा अधिकार नाही. परंतु, कोर्ट काही विशिष्ट परिस्थितीत तिला पोटगी देण्याचा विचार करू शकते.
- फौजदारी प्रक्रिया संहिता (Code of Criminal Procedure, 1973): CrPC च्या कलम 125 नुसार, पत्नी स्वतःचा खर्च भागवू शकत नसेल, तर तिला पोटगी मिळू शकते. मात्र, जर ती व्यभिचारी ठरली, तर कोर्ट पोटगी नाकारू शकते.
- मुस्लिम विवाह कायदा (Muslim Women (Protection of Rights on Divorce) Act, 1986): या कायद्यानुसार, घटस्फोटित मुस्लिम महिलेला इद्दत कालावधी (Iddat period) पर्यंत पोटगी मिळते. व्यभिचाराच्या आधारावर पोटगी नाकारली जाऊ शकते, परंतु हे कायद्याच्या तरतुदी आणि कोर्टाच्या निर्णयावर अवलंबून असते.
1. फौजदारी तक्रार (Criminal Complaint):
जर फसवणूक, मानसिक किंवा शारीरिक त्रास झाला असेल, तर भारतीय दंड संहिता (Indian Penal Code - IPC) अंतर्गत फौजदारी तक्रार दाखल करता येते. खालील कलमांनुसार तक्रार दाखल होऊ शकते:
- कलम 498A: नवऱ्याने किंवा त्याच्या नातेवाईकांनी छळ केल्यास.
- कलम 420: फसवणूक केल्यास.
- कलम 406: मालमत्तेचा गैरवापर केल्यास.
तक्रार दाखल करण्यासाठी, प्रथम पोलीस स्टेशनमध्ये एफआयआर (FIR) नोंदवा आणि आपल्याकडील पुरावे सादर करा.
2. दिवाणी दावा (Civil Suit):
दिवाणी न्यायालयात नुकसानभरपाईसाठी दावा दाखल करता येतो. ह्या दाव्यात, फसवणूक आणि आरोपांमुळे झालेल्या मानसिक, शारीरिक आणि आर्थिक नुकसानीची भरपाई मागता येते.
3. कौटुंबिक न्यायालय (Family Court):
कौटुंबिक न्यायालयात खालील गोष्टींसाठी अर्ज करता येतो:
- तलाक (Divorce): फसवणूक सिद्ध झाल्यास, घटस्फोटासाठी अर्ज करता येतो.
- पोटगी (Maintenance): घटस्फोटानंतर स्वतःच्या निर्वाहासाठी पोटगी मागता येते.
- संरक्षण याचिका (Protection Petition): कौटुंबिक हिंसाचारापासून स्वतःचा बचाव करण्यासाठी संरक्षण याचिका दाखल करता येते.
4. महिला आयोग (Women's Commission):
राष्ट्रीय महिला आयोग किंवा राज्य महिला आयोगाकडे तक्रार दाखल करता येते. आयोग या प्रकरणाची चौकशी करू शकते आणि पीडित महिलेला न्याय मिळवून देण्यासाठी मदत करू शकते.
राष्ट्रीय महिला आयोग
5. कायदेशीर सल्ला (Legal Advice):
वकिलाचा सल्ला घेणे खूप महत्त्वाचे आहे. ते तुम्हाला योग्य मार्गदर्शन करू शकतील आणि तुमच्यासाठी सर्वोत्तम कायदेशीर मार्ग निवडण्यास मदत करतील.
पुरावे (Evidence):
न्यायालयात बाजू मांडताना तुमच्याकडे सबळ पुरावे असणे आवश्यक आहे. यात खालील गोष्टींचा समावेश असू शकतो:
- लग्नाचे फोटो आणि व्हिडिओ
- संदेश (Messages) आणि ईमेल
- वैद्यकीय अहवाल (Medical reports)
- साक्षीदारांची साक्ष (Witness statements)
ह्या व्यतिरिक्त, अनेक स्वयंसेवी संस्था (NGOs) आणि कायदेशीर मदत केंद्र पीडित महिलांना साहाय्य करतात.
स्त्रियांना न्याय मिळवण्यासाठी कायद्याने अनेक अधिकार दिलेले आहेत. त्यामुळे, फसवणूक आणि आरोपांना बळी पडल्यास, योग्य कायदेशीर मार्गांचा अवलंब करणे आवश्यक आहे.