निर्यात
भारत सरकार कांद्याची निर्यात न करण्यामागे किंवा त्यावर निर्बंध घालण्यामागे अनेक प्रमुख कारणे आहेत. यामध्ये देशांतर्गत बाजारात कांद्याच्या वाढत्या किमतींवर नियंत्रण ठेवणे आणि देशांतर्गत मागणीनुसार कांद्याचा पुरेसा पुरवठा सुनिश्चित करणे ही मुख्य कारणे आहेत.
प्रमुख कारणे:
- देशांतर्गत किमती नियंत्रण: जेव्हा देशात कांद्याचे दर खूप वाढतात, तेव्हा सामान्य ग्राहकांना परवडेल अशा दरात कांदा उपलब्ध व्हावा यासाठी सरकार अनेकदा कांद्याच्या निर्यातीवर बंदी घालते किंवा निर्बंध लादते.
- पुरवठा सुनिश्चित करणे: दुष्काळ, अवकाळी पाऊस किंवा गारपीट यांसारख्या नैसर्गिक आपत्त्यांमुळे कांद्याचे उत्पादन कमी झाल्यास, देशांतर्गत बाजारात कांद्याचा तुटवडा निर्माण होऊ नये यासाठी निर्यात थांबवली जाते.
- महागाई नियंत्रणात ठेवणे: कांद्याच्या किमतीतील वाढ ही एकूण महागाई वाढण्यास हातभार लावू शकते. विशेषतः निवडणुकांपूर्वी सरकार महागाई नियंत्रणात ठेवण्याचा प्रयत्न करते, त्यामुळे कांदा निर्यातबंदीसारखे निर्णय घेतले जातात.
- ग्राहकहित संरक्षण: कांदा निर्यात धोरणे बहुतांशी 'ग्राहककेंद्रित' असतात, ज्यामुळे सामान्य जनतेला स्वस्त दरात कांदा उपलब्ध होतो.
मात्र, सरकारच्या या धोरणांमुळे काही नकारात्मक परिणाम देखील होतात:
- शेतकऱ्यांची नाराजी: निर्यातबंदीमुळे देशांतर्गत बाजारात कांद्याच्या किमती घसरतात, ज्यामुळे कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होते.
- आंतरराष्ट्रीय विश्वासार्हतेला धक्का: सतत बदलणाऱ्या निर्यात धोरणांमुळे (निर्यातबंदी, निर्यात शुल्क) भारत आंतरराष्ट्रीय बाजारात एक अविश्वसनीय पुरवठादार म्हणून पाहिला जातो, ज्यामुळे इतर देश पर्यायी पुरवठादारांचा शोध घेतात.
अलीकडील माहितीनुसार, डिसेंबर २०२३ मध्ये कांद्याच्या निर्यातीवर बंदी घालण्यात आली होती, जी सुरुवातीला मार्च २०२४ पर्यंत होती. तथापि, फेब्रुवारी २०२४ मध्ये ही बंदी उठवण्यात आली. त्यावेळी ३ लाख मेट्रिक टन कांदा निर्यात करण्यास परवानगी देण्यात आली होती आणि $५५० प्रति मेट्रिक टन किमान निर्यात दर (MEP) व ४०% निर्यात शुल्क लागू करण्यात आले होते. एप्रिल २०२५ पासून कांद्यावरील २०% निर्यात शुल्क हटवण्यात आल्याने निर्यातीला चालना मिळण्याची शक्यता आहे.
भारतातून निर्यात होणाऱ्या काही प्रमुख वस्तू:
- इंजिनियरिंग वस्तू: यामध्ये ऑटोमोबाईल पार्ट, मशिनरी आणि इतर धातू उत्पादनांचा समावेश होतो.
- पेट्रोलियम उत्पादने: भारत पेट्रोलियम उत्पादनांची मोठ्या प्रमाणात निर्यात करतो.
- रत्न आणि आभूषणे: हिरे, सोने आणि इतर मौल्यवान रत्नांची निर्यात केली जाते.
- रासायनिक उत्पादने: रसायने आणि संबंधित उत्पादने.
- औषधे: भारत जेनेरिक औषधांचा एक मोठा उत्पादक आणि निर्यातक आहे. (IBEF)
- कृषी उत्पादने: तांदूळ, मसाले, चहा, कॉफी आणि इतर कृषी उत्पादने.
- वस्त्रोद्योग: तयार कपडे, कापड आणि इतर वस्त्रोद्योग उत्पादने.
- इलेक्ट्रॉनिक वस्तू: मोबाईल फोन आणि इतर इलेक्ट्रॉनिक वस्तू.
- मांस आणि समुद्री उत्पादने: मांस आणि समुद्रातील खाद्यपदार्थ.
- प्लास्टिक: प्लास्टिकच्या वस्तू.
या व्यतिरिक्त, भारत अनेक प्रकारच्या सेवांची देखील निर्यात करतो, जसे की सॉफ्टवेअर सेवा, माहिती तंत्रज्ञान सेवा आणि व्यवसाय प्रक्रिया आउटसोर्सिंग (BPO).
अधिक माहितीसाठी, आपण वाणिज्य मंत्रालयाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता: वाणिज्य मंत्रालय, भारत सरकार
भारतातून अरबस्तानात अनेक गोष्टी पाठवल्या जातात, त्यापैकी काही प्रमुख गोष्टी खालीलप्रमाणे आहेत:
- मसाले: भारत मसाल्यांसाठी प्रसिद्ध आहे आणि अनेक प्रकारचे मसाले अरब देशांमध्ये निर्यात केले जातात. यामध्ये मुख्यतः मिरी, वेलची, लवंग, दालचिनी, आले, हळद आणि धणे यांचा समावेश होतो.
- तांदूळ: भारत तांदळाचा मोठा उत्पादक आहे आणि बासमती तांदूळ अरब देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणात निर्यात केला जातो.
- फळे आणि भाज्या: भारत फळे आणि भाज्यांचे उत्पादन करतो आणि काही प्रमाणात त्यांची निर्यात अरब देशांमध्ये करतो.
- textile (वस्त्र): textile उद्योग भारतात खूप मोठा आहे. त्यामुळे तयार कपड्यांची निर्यात अरब राष्ट्रांमध्ये केली जाते.
- minerals (खनिज): खनिज तेल आणि तत्सम खनिजे भारतातून अरब राष्ट्रांना पाठवली जातात.
- मनुष्यबळ: अनेक भारतीय कामगार आणि व्यावसायिक अरब देशांमध्ये काम करतात.
१९९९ मधील मत्स्य उत्पादनाची निर्यात:
- १९९९ मध्ये, एकूण मत्स्य उत्पादनाच्या १७.५% उत्पादन निर्यात करण्यात आले.
संदर्भ: