शेती पद्धती

मराठी 'काटे' (Kate) परंपरा: थोडक्यात माहिती

मराठी 'काटे' (Kate) परंपरा ही महाराष्ट्रातील एक जुनी आणि वैशिष्ट्यपूर्ण सामाजिक आणि सांस्कृतिक प्रथा आहे. 'काटे' म्हणजे समाजात काही कारणाने बहिष्कृत केलेले लोक. या परंपरेत, काही विशिष्ट सामाजिक नियमांचे उल्लंघन झाल्यास किंवा गैरवर्तन झाल्यास, व्यक्तीला समाजातून तात्पुरते किंवा कायमचे बाहेर काढले जाते.

काटे परंपरेची कारणे:

• सामाजिक नियम आणि नैतिकता: समाजातील रूढी, परंपरा, आणि नैतिक मूल्यांचे उल्लंघन केल्यास.
• आर्थिक व्यवहार: कर्जबाजारीपणा किंवा आर्थिक फसवणूक झाल्यास.
• जातीय आणि धार्मिक नियम: जाती-धर्माच्या नियमांचे उल्लंघन झाल्यास.
• गुन्हेगारी कृत्य: गंभीर गुन्हे केल्यास.

काट्याची प्रक्रिया:

1. तक्रार: प्रथम, व्यक्तीच्या विरोधात समाजातील पंचायतीकडे तक्रार दाखल होते.
2. चौकशी: पंचायत सदस्य तक्रारीची चौकशी करतात.
3. निर्णय: दोषी आढळल्यास, व्यक्तीला 'काटे' ठरवले जाते, म्हणजे समाजातून बाहेर काढले जाते.
4. परिणाम: काटलेल्या व्यक्तीला सामाजिक कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होण्याची परवानगी नसते, तसेच त्यांच्याशी कोणीही संबंध ठेवत नाही.

आधुनिक काळात काटे परंपरा:

आता ही परंपरा कमी होत चालली आहे, परंतु काही ग्रामीण भागांमध्ये अजूनही तिचे अस्तित्व दिसते. कायद्याने ही प्रथा पूर्णपणे बंद झाली आहे, परंतु सामाजिक दबावामुळे काही ठिकाणी ती अजूनही पाळली जाते.

अधिक माहितीसाठी काही संदर्भ:

• तुम्ही मानववंशशास्त्र (Anthropology) किंवा समाजशास्त्र (Sociology) संबंधित पुस्तके आणि लेख वाचू शकता.
• महाराष्ट्रातील सामाजिक प्रथा आणि परंपरा यावर आधारित काही शोध निबंध (research papers) उपलब्ध आहेत, ते तुम्हाला इंटरनेटवर मिळू शकतील.

'सुर्पण' हा शब्द अनेक संदर्भांमध्ये वापरला जातो, त्यामुळे तो कशामध्ये आला आहे, यावर अवलंबून त्याचे अर्थ बदलू शकतात. खाली काही सामान्य अर्थ आणि संदर्भ दिले आहेत:

1. रामायणातील पात्र:

   रामायणामध्ये सूर्पणखा (शूर्पणखा) ही रावणाची बहीण होती. जर 'सुर्पण' या संदर्भात असेल, तर तो रामायणातील एका पात्राचा भाग आहे.

2. अलंकार:

   'सुर्पण' म्हणजे कान किंवा अन्य ठिकाणी घालायचा अलंकार.

3. इतर संदर्भ:

   'सुर्पण' शब्द एखाद्या विशिष्ट वस्तू, स्थान किंवा व्यक्तीच्या नावाचा भाग असू शकतो. त्यामुळे, अधिक माहिती मिळाल्यास अधिक स्पष्टीकरण देता येईल.

सीड वर्क प्रॅक्टिसची उद्दिष्ट्ये:

1. बियाण्यांची गुणवत्ता: उच्च प्रतीची आणि चांगल्या गुणवत्तेची बियाणे निवडणे.
2. उत्पादन वाढवणे: पिकांचे उत्पादन वाढवण्यासाठी प्रयत्न करणे.
3. रोगांपासून संरक्षण: बियाण्यांवर प्रक्रिया करून रोगांपासून आणि किडींपासून संरक्षण करणे.
4. चांगले उत्पादन: चांगल्या प्रतीचे आणि एकसारखे उत्पादन मिळवणे.
5. खर्चात बचत: बियाणे आणि लागवडीवरील खर्च कमी करणे.
6. पाण्याचा कार्यक्षम वापर: पाण्याची बचत करणे आणि सिंचनाचा योग्य वापर करणे.

'केली पण शेती' या लेखाचा आश्रय असा आहे की शेती ही एक कठीण आणि मेहनती काम आहे. शेतकरी दिवसरात्र मेहनत करून आपल्या कुटुंबाची आणि देशाची काळजी घेतात. शेती ही एक प्राचीन कला आहे जी पिढ्यानपिढ्या चालत आली आहे. शेतीमुळे आपल्याला अन्नधान्य, फळे आणि भाज्या मिळतात. शेती ही एक महत्त्वाची व्यवसाय आहे जी आपल्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा पाया आहे.

लेखात, लेखक शेतकऱ्यांच्या कष्टाचे वर्णन करतात. शेतकरी दिवसभर उन्हात काम करतात आणि कधीकधी त्यांना पावसातही काम करावे लागते. शेतकऱ्यांना अनेकदा नैसर्गिक आपत्तींचा सामना करावा लागतो. तरीही, शेतकरी कधीही हार मानत नाहीत आणि आपल्या कुटुंबाची आणि देशाची काळजी घेण्यासाठी मेहनत करत राहतात.

लेखाचा शेवट शेतकऱ्यांच्या महत्त्वावर जोर देत आहे. लेखक म्हणतात की शेतकरी हे खरे देशभक्त आहेत जे आपल्या देशाला अन्नधान्य पुरवतात. शेतकऱ्यांशिवाय आपण जगू शकत नाही.

लेखाच्या काही महत्त्वाच्या मुद्द्यांचा सारांश खालीलप्रमाणे आहे:

शेती ही एक कठीण आणि मेहनती काम आहे.

शेतकरी हे खरे देशभक्त आहेत.

शेती ही आपल्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा पाया आहे.

लेखाचा आशय हा आहे की शेतकऱ्यांचे कौतुक केले पाहिजे आणि त्यांचे समर्थन केले पाहिजे.

वड आणि पुसवण हे महाराष्ट्रातील पारंपरिक विधी आहेत. हे विधी विशेषत: बाळंतिणीसाठी केले जातात.

हे विधी महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागांमध्ये आजही मोठ्या उत्साहाने साजरे केले जातात.

पुसवण म्हणजे जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवण्याची एक पद्धत आहे.

पुसवणची व्याख्या:

• जमिनीतील पाणी बाष्पीभवनाने कमी होऊ नये म्हणून जमिनीवर पालापाचोळा, गवत किंवा इतर सेंद्रिय पदार्थांचे आच्छादन केले जाते. या आच्छादनामुळे जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो आणि पाण्याची बचत होते.
• हे आच्छादन सूर्यप्रकाशापासून मातीचे संरक्षण करते, ज्यामुळे मातीतील तापमान नियंत्रित राहते.

पुसवणचे फायदे:

• जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो.
• खतांचा वापर कमी होतो.
• तणांचे नियंत्रण होते.
• मातीची धूप कमी होते.

पुसवणचे प्रकार:

• सेंद्रिय पुसवण: पालापाचोळा, गवत, शेणखत वापरणे.
• अजैविक पुसवण: प्लास्टिक किंवा तत्सम वस्तू वापरणे.

कृष्णावळ म्हणजे काय

‘कृष्णावळ’ किती छान शब्द आहे ना… ऐकल्यावर किती भारी वाटतं. हा शब्द आपल्या बोली भाषेत फार वापरला जात नाही पण पौराणिक किंवा ऐतिहासिक मालिकेत या शब्दाचा वापर काही ठिकाणी केला जातो. तुम्हाला माहित आहे का ‘कृष्णावळ’ म्हणजे काय? ‘कृष्णावळ’ कोणाला म्हणतात?.... कृष्णावळचा अर्थ आहे कांदा!!! काहीजणांना हे वाचून नक्की हसू आलं असेल, पण हे खरं आहे. आपल्या घरातील ज्येष्ठ मंडळींना याची माहिती नक्की असेल. भाव मिळत नाही म्हणून शेतकऱ्यांना रडविणारा, भाव गगनाला गेले की आम्हा गृहिणींच्या डोळ्यात पाणी आणणारा असा हा ‘कांदा’. या ‘कांद्या’ला ‘कृष्णावळ’ म्हणतात याचे कारण पण गंमतशीर आहे. कांदा उभा चिरला तर तो शंखाकृती आणि आडवा चिरला तर चक्राकृती दिसतो. आता शंख आणि चक्र ही श्रीकृष्णाची आयुधे आहेत. ही दोन्ही आयुधे कांद्यात पहायला मिळतात म्हणून गमतीने कांद्याला कृष्णावळ असे म्हणतात. पात्यांसकट उलटा धरला तर गदाकार व पाकळ्या उलगडून पद्माकारही होतो.

कृष्णावळ म्हणण्यामागे केवळ हेच एक कारण नव्हे तर जर आपण कांदा त्याच्या पानांसह उलटा धरला तर तो गदा रुपात दिसेल. कांद्यावरील पातीशिवाय तो पद्म अर्थात कमळाचा आकार घेतो. गदा, पद्म ही आयुधे भगवान विष्णू शंख आणि चक्रासह धारण करतात.कृष्ण आणि वलय असे दोन्ही शब्द एकत्र करुन हा कृष्णावळ शब्द तयार झालाय.

कर्नाटक आणि तामिळनाडू भागात आजही कांद्याला कृष्णावळ असे म्हणतात. आपल्या किचनचा राजा म्हणजे कांदा… दिवसातून एकदा तरी कांदा चिरावाच लागतो. भाजी कोरडी करा किंवा रसभाजी, कांदा हवाच. जेवणावर कच्चा खाण्यासाठी कांदा हवा आणि चाट पदार्थ केले तर मग काय कांद्याशिवाय आपलं पाऊल पुढेच जात नाही. कांदा चिरताना तो जरी खूप रडवत असला तरी कांदा खाणं आरोग्यासाठी अतिशय फायद्याचं ठरतं. कांदा आरोग्याप्रमाणे केस, त्वचेसाठीही औषधी आहे. सध्या कांद्याचे तेल केसांसाठी मोठ्या प्रमाणात वापरले जाते आहे. भारतात लाल आणि पांढरा कांदा असे दोन प्रकार आहेत. कांदा वापरुन अनेक रुचकर पदार्थ केले जातात मात्र मला कांदा म्हटलं की गरमागरम कांदा भजी आठवतात. सध्या थंडीत पाऊस पडतोय त्यामुळे जो काही हिवसाळा आपण अनुभवतो आहोत त्यात कांदा भजी म्हणजे लाजवाब!!

कांद्याबद्दल व्हॉट्सअपवर एक मेसजपण फिरतो तो तुम्ही तो नक्की वाचला असेल. मैत्री ही एक कांद्यासारखी आहे, ज्याला भरपूर थर आहेत, जे तुमच्या आयुष्यात स्वादिष्ट चव आणतील पण जर तुम्ही त्याना मध्येच कापण्याचा प्रयत्न केलात तर ते तुमच्या डोळ्यात पाणी आणतील… वा! ज्यांनी कोणी लिहलंय त्यांना सलाम फारच अफलातून लिहिलेलं आहे. कांद्यातून मैत्रीचे मर्म समर्पकपणे समजावलं आहे.

चातुर्मासात कांदा खात नाहीत, असे आपल्या पुराणात सांगितले आहे. पावसाळ्याच्या काळात चार्तुमास येतो, अशा वेळी वातुड स्वभावाचा कांदा पचनशक्तीवर परीणाम करु शकतो म्हणून त्या काळात कांदा खावू नये असे म्हणतात. चातुर्मास सुरू होण्यापूर्वी कांदेनवमी साजरी करतात. यावर काही मतमतांतरे आहेत पण त्यात न पडता आपण कांदे पुराणाचा आनंद घेवूया.

कांद्यावरुन आपल्याकडे म्हणीसुद्धा आहेत. कांदा पडला पेवात, पिसा हिंडे गावात, नाकाने कांदे सोलणे. कोणी रागवलं तर म्हणतात, नाकाचा शेंडा बघ कसा लाल झालाय…. अनेकदा आपण म्हणतो अकलेचा कांदा आहेस किंवा डोक्यात कांदे बटाटे भरलेत का??? असे विचारतात. आपल्या गृहस्थाश्रमाची सुरुवात करणारी पहिली पायरी म्हणजे ‘कांदा’...आर्श्चय वाटलं… अहो कांदे पोहे!! आठवले ना… तो बघण्याचा कार्यक्रम…. तर असे हे कांदेपुराण तेव्हा आता जर तुमच्या सासूबाई म्हणाल्या, कृष्णावळ दे तर अजिबात गडबडून जायचे नाही त्यांना कांदा चिरू द्या आणि हो कृष्णावळ का म्हणतात ते सुद्धा सांगा.