स्थानिक स्वराज्य संस्था
प्रत्यक्ष निवड: काही राज्यांमध्ये, नगराध्यक्षांची निवड थेट निवडणुकीद्वारे होते. शहरातील मतदार थेट नगराध्यक्षांना मत देतात. ज्या उमेदवाराला सर्वाधिक मतं मिळतात, तो नगराध्यक्ष म्हणून निवडला जातो.
अप्रत्यक्ष निवड: काही राज्यांमध्ये, नगरसेवक निवडणुकीद्वारे निवडले जातात. निवडणुकीनंतर, हे नगरसेवक एकत्र येऊन आपल्यामधून एकाची नगराध्यक्ष म्हणून निवड करतात.
निवडणूक प्रक्रिया:
- उमेदवारी अर्ज: निवडणुकीसाठी इच्छुक उमेदवार आपला अर्ज दाखल करतात.
- मतदान: निवडणुकीच्या दिवशी मतदार आपला मतदानाचा हक्क बजावतात.
- मतमोजणी: मतदानानंतर मतांची मोजणी केली जाते.
- निकाल: ज्या उमेदवाराला सर्वाधिक मतं मिळतात, त्याला विजयी घोषित केले जाते.
आरक्षण: नगराध्यक्षपदासाठी काही जागा आरक्षित असतात, जसे की अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, महिला आणि इतर मागासवर्गीय.
जिल्हा परिषदेतील सदस्यांची संख्या खालीलप्रमाणे असते:
- किमान सदस्य संख्या: ५०
- कमाल सदस्य संख्या: ७५
सदस्यांची नेमकी संख्या जिल्ह्याच्या लोकसंख्येवर अवलंबून असते.
उदाहरणार्थ: जास्त लोकसंख्या असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये सदस्यांची संख्या जास्त असते, तर कमी लोकसंख्या असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये सदस्यांची संख्या कमी असते.
अधिक माहितीसाठी, महाराष्ट्र जिल्हा परिषद व पंचायत समिती अधिनियम, १९६१ (Maharashtra Zilla Parishads and Panchayat Samitis Act, 1961) चा अभ्यास करणे उपयुक्त ठरेल. महाराष्ट्र जिल्हा परिषद व पंचायत समिती अधिनियम, १९६१
महानगरपालिकेच्या स्थायी समितीच्या सभापतीचा कार्यकाल एक वर्षाचा असतो.
स्थायी समिती ही महानगरपालिकेच्या सर्वात महत्वाच्या समित्यांपैकी एक आहे. स्थायी समितीचे सभापती हे महानगरपालिकेच्या कामकाजात महत्वाचे असतात.
अधिक माहितीसाठी खालील वेबसाइटला भेट द्या:
1. लोकसंख्या:
नगरपालिका: नगरपालिका साधारणतः 20,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या शहरांमध्ये असते.
नगरपंचायत: नगरपंचायत हे लहान शहर किंवा मोठ्या गावात असते, ज्याची लोकसंख्या 10,000 ते 20,000 पर्यंत असते. हे ग्रामीण भागातून शहरी भागात रूपांतरित होत असलेले क्षेत्र असते.
2. अधिकार आणि कार्ये:
नगरपालिका: यांच्याकडे जास्त अधिकार असतात आणि ते मोठे प्रकल्प आणि विकास योजना अंमलात आणू शकतात.
नगरपंचायत: यांच्याकडे তুলনামূলকভাবে कमी अधिकार असतात आणि त्यांची कार्ये लहान स्तरावर चालतात.
3. उत्पन्न:
नगरपालिका: यांचे उत्पन्न जास्त असते, कारण ते विविध करांच्या माध्यमातून जमा होते.
नगरपंचायत: यांचे उत्पन्न कमी असते, त्यामुळे त्यांना राज्य सरकारवर अधिक अवलंबून राहावे लागते.
4. रचना:
नगरपालिका: नगरपालिकेमध्ये जास्त सदस्य असतात, ज्यामुळे निर्णय प्रक्रिया अधिक विस्तृत असते.
नगरपंचायत: नगरपंचायतीमध्ये कमी सदस्य असल्यामुळे निर्णय प्रक्रिया लवकर होते.
5. प्रशासन:
नगरपालिका: प्रशासकीय कामकाज पाहण्यासाठी नगरपालिका आयुक्त (Municipal Commissioner) असतात, जे राज्य सरकारद्वारे नियुक्त केले जातात.
नगरपंचायत: नगरपंचायतीमध्ये मुख्याधिकारी (Chief Officer) असतात, जे प्रशासकीय कामकाज पाहतात.
6. विकास योजना:
नगरपालिका: मोठ्या शहरांमधील विकास योजना नगरपालिका तयार करते.
नगरपंचायत: लहान क्षेत्रांसाठी विकास योजना नगरपंचायत तयार करते.
अधिक माहितीसाठी, आपण महाराष्ट्र शासनाच्या नगर विकास विभागाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता:
- नियमानुसार: सरपंच पदाची जागा रिक्त झाल्यास, ती जागा भरण्यासाठी निवडणूक प्रक्रिया शक्य तितक्या लवकर सुरू करणे आवश्यक असते. साधारणपणे, 6 महिन्यांच्या आत निवडणूक घेणे अपेक्षित असते.
- अपवाद: काही विशेष परिस्थितीत, जसे की नैसर्गिक आपत्ती किंवा अन्य कायदेशीर अडथळे, निवडणूक आयोगाला (Election Commission) निवडणुकीची तारीख पुढे ढकलण्याचा अधिकार असतो.
अधिक माहितीसाठी, तुम्ही महाराष्ट्र राज्य निवडणूक आयोगाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता: महाराष्ट्र राज्य निवडणूक आयोग