जल प्रदूषण
0
Answer link
पाणी प्रदूषणाचे विविध प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- रासायनिक प्रदूषण: कारखान्यांमधून बाहेर पडणारे रासायनिक पदार्थ, जसे की जड धातू आणि विषारी रसायने, पाण्यामध्ये मिसळल्याने रासायनिक प्रदूषण होते. यामुळे जलचर जीवनावर गंभीर परिणाम होतो.
- जैविक प्रदूषण: सांडपाणी आणि मानवी तसेच जनावरांच्या विष्ठेमुळे पाण्यात रोग निर्माण करणारे सूक्ष्मजंतू (bacteria) आणि विषाणू (viruses) मिसळतात. यामुळे जलजन्य रोग पसरतात.
- भौतिक प्रदूषण: पाण्यामध्ये कचरा, प्लास्टिक आणि इतर घनकचरा टाकल्याने भौतिक प्रदूषण होते. यामुळे पाण्याची गुणवत्ता घटते आणि जलचर जीवांना धोका निर्माण होतो.
- औष्णिक प्रदूषण: औद्योगिक प्रक्रियांद्वारे गरम झालेले पाणी नद्यांमध्ये सोडल्याने औष्णिक प्रदूषण होते. यामुळे पाण्याच्या तापमानात बदल होतो आणि जलचर जीवांवर नकारात्मक परिणाम होतो.
- कृषी प्रदूषण: शेतीमध्ये वापरली जाणारी रासायनिक खते आणि कीटकनाशके पाण्यामध्ये मिसळल्याने कृषी प्रदूषण होते. यामुळे पाण्याची गुणवत्ता घटते आणि मानवी आरोग्यास धोका निर्माण होतो.
पाणी प्रदूषणामुळे केवळ मानवी जीवनावरच नव्हे, तर संपूर्ण परिसंस्थेवर गंभीर परिणाम होतात.
0
Answer link
पाणी प्रदूषणाची ५ कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- औद्योगिक कचरा: कारखान्यांमधून बाहेर पडणारे रासायनिक पदार्थ आणि विषारी कचरा नद्या आणि जलाशयांमध्ये सोडले जातात, ज्यामुळे पाणी दूषित होते.
- शहरी कचरा: शहरांमधील सांडपाणी आणि घनकचरा प्रक्रिया न करता नद्यांमध्ये सोडला जातो, ज्यामुळे पाणी दूषित होते.
- कृषी कचरा: शेतीमध्ये वापरली जाणारी रासायनिक खते आणि कीटकनाशके पावसाच्या पाण्याबरोबर वाहून जाऊन जलाशयांमध्ये मिसळतात, ज्यामुळे पाणी दूषित होते.
- नैसर्गिक कारणे: ज्वालामुखी आणि भूस्खलन यांसारख्या नैसर्गिक घटनांमुळे देखील पाणी दूषित होऊ शकते.
- मानवी गतिविधी: कपडे धुणे, जनावरांना आंघोळ घालणे आणि कचरा टाकणे यांसारख्या मानवी गतिविधींमुळे पाणी दूषित होते.
अधिक माहितीसाठी, आपण हे दुवे पाहू शकता: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6699395/ https://www.aquasparkle.co.uk/news/water-pollution-causes-effects-prevention/
0
Answer link
जलप्रदूषण मध्यवर्ती नियंत्रण मंडळाची कोणतीही पाच कार्ये:
- नियम आणि मानके तयार करणे: जल प्रदूषण नियंत्रण करण्यासाठी नियम, मानके आणि मार्गदर्शक तत्त्वे तयार करणे.
- राज्य मंडळांना मदत करणे: राज्य प्रदूषण नियंत्रण मंडळांना तांत्रिक आणि आर्थिक सहाय्य पुरवणे.
- संशोधन आणि विकास: जल प्रदूषण नियंत्रणावरील संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देणे.
- जागरूकता निर्माण करणे: जल प्रदूषण आणि त्याचे दुष्परिणाम याबद्दल जनजागृती करणे.
- तपासणी आणि मूल्यांकन: जल प्रदूषण नियंत्रण कार्यक्रमांचे वेळोवेळी तपासणी आणि मूल्यांकन करणे.
0
Answer link
div style='font-family: Arial, sans-serif;'
div style='font-size: 16px;'
div b पावसाच्या पाण्याचे स्वरूप आणि सजीवसृष्टीवरील परिणाम /b /div
div b उपक्रम: पावसाच्या पाण्याचे विश्लेषण /b /div
div b साहित्य: /b /div
ul
li पावसाचे पाणी जमा करण्यासाठी स्वच्छ भांडे /li
li पीएच पेपर (pH paper) किंवा पीएच मीटर (pH meter) /li
li युनिव्हर्सल इंडिकेटर (Universal indicator) /li
li ड्रॉपर (Dropper) /li
li टेस्ट ट्यूब (Test tube) /li
/ul
div b कृती: /b /div
ol
li पावसाचे पाणी एका स्वच्छ भांड्यात जमा करा. /li
li टेस्ट ट्यूबमध्ये थोडे पाणी घ्या आणि त्यात युनिव्हर्सल इंडिकेटरचे काही थेंब टाका. /li
li पीएच पेपर किंवा पीएच मीटरने पाण्याचा सामू (pH) मोजा. /li
li निरीक्षणांची नोंद करा. /li
/ol
div b निरीक्षणांचे विश्लेषण: /b /div
p पावसाच्या पाण्याचा सामू 7 पेक्षा कमी असल्यास, ते आम्लीय (acidic) आहे. सामान्यतः पावसाच्या पाण्याचा सामू 5.6 असतो, कारण त्यात कार्बन डायऑक्साइड (Carbon Dioxide) विरघळलेला असतो, जो सौम्य आम्ल तयार करतो. /p
div b पावसाच्या पाण्याचे स्वरूप: /b /div
ul
li सामान्यतः, पावसाचे पाणी नैसर्गिकरित्या थोडे आम्लीय असते. /li
li वातावरणातील प्रदूषणामुळे (pollution) ते अधिक आम्लीय होऊ शकते, ज्यामुळे ऍसिड पाऊस (acid rain) पडतो. /li
/ul
div b सजीवसृष्टीवर होणारे परिणाम: /b /div
ul
li b वनस्पती: /b आम्लीय पावसामुळे झाडांची पाने पिवळी पडतात आणि त्यांची वाढ थांबते. मातीतील पोषक तत्वे कमी होतात. /li
li b जलचर जीव: /b नद्या आणि तलावातील पाणी जास्त आम्लीय झाल्यास मासे आणि इतर जलचर जीव मरू शकतात. /li
li b इमारती आणि वास्तू: /b आम्लीय पावसामुळे इमारती आणि ऐतिहासिक वास्तूंचे नुकसान होते. /li
li b मानवी आरोग्य: /b प्रदूषित पावसामुळे श्वसनाचे आजार होऊ शकतात. /li
/ul
div b निष्कर्ष: /b /div
p पावसाच्या पाण्याचे विश्लेषण करून, त्याचे स्वरूप आणि सजीवसृष्टीवर होणाऱ्या परिणामांबद्दल माहिती मिळते. वातावरणातील प्रदूषण कमी करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून पावसाच्या पाण्याची गुणवत्ता सुधारता येईल आणि सजीवसृष्टीचे संरक्षण करता येईल. /p
div b अधिक माहितीसाठी: /b /div
ul
li महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: a href="https://mpcb.gov.in/" target="_blank" rel="noopener noreferrer" https://mpcb.gov.in//a /li
li केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: a href="https://cpcb.nic.in/" target="_blank" rel="noopener noreferrer" https://cpcb.nic.in//a /li
/ul
/div
0
Answer link
पाण्यातील दूषित घटक अनेक प्रकारचे असू शकतात, त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:
हे दूषित घटक पाण्याला पिण्यायोग्य बनवतात आणि मानवी आरोग्यासाठी तसेच पर्यावरणासाठी धोकादायक ठरू शकतात.
अधिक माहितीसाठी:
* महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://mpcb.gov.in/) * केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://cpcb.nic.in/)
- रासायनिक दूषित घटक:
- औद्योगिक कचरा: कारखान्यांमधून येणारे रासायनिक पदार्थ, जसे की जड धातू (Heavy metals), तेल, आणि इतर विषारी रसायने.
- कृषी रसायने: शेतीत वापरली जाणारी कीटकनाशके (Pesticides) आणि खते (Fertilizers) पाण्यात मिसळल्याने प्रदूषण होते.
- घरगुती रसायने: डिटर्जंट्स (Detergents), सौंदर्य उत्पादने (Cosmetics), आणि औषधे (Pharmaceuticals) यांचा समावेश असतो.
- जैविक दूषित घटक:
- जीवाणू (Bacteria): साल्मोनेला (Salmonella), ई. कोलाय (E. coli) यांसारखे रोग निर्माण करणारे जीवाणू.
- विषाणू (Viruses): हेपेटायटिस ए (Hepatitis A), रोटावायरस (Rotavirus) यांसारखे विषाणू.
- परजीवी (Parasites): Giardia, Cryptosporidium सारखे परजीवी.
- भौतिक दूषित घटक:
- कण (Particles): माती, वाळू, आणि इतर निलंबित कण (Suspended particles).
- प्लॅस्टिक: सूक्ष्म प्लॅस्टिक कण (Microplastics) पाण्यामध्ये मिसळतात, जे जलीय जीवनासाठी हानिकारक असतात.
- तापमान: औष्णिक प्रदूषण (Thermal pollution), ज्यामुळे पाण्याचे तापमान वाढते आणि जलीय जीवनावर परिणाम होतो.
- रेडिओऍक्टिव्ह दूषित घटक:
- युरेनियम (Uranium), थोरियम (Thorium): अणुऊर्जा प्रकल्पांमुळे आणि खाणकामामुळे पाण्यात मिसळणारे किरणोत्सर्गी पदार्थ.
अधिक माहितीसाठी:
* महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://mpcb.gov.in/) * केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://cpcb.nic.in/)
0
Answer link
नैसर्गिक भूगर्भजल प्रदूषणाची पाच उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- आर्सेनिक (Arsenic): काही खडक आणि मातीमध्ये नैसर्गिकरित्या आर्सेनिक असते. जेव्हा पाणी या खडकांमधून किंवा मातीमधून जाते, तेव्हा आर्सेनिक पाण्यात मिसळते आणि ते दूषित करते.
स्रोत: WHO
- फ्लोराईड (Fluoride): फ्लोराईड काही खनिजांमध्ये नैसर्गिकरित्या आढळते. भूगर्भजलामध्ये फ्लोराईडचे प्रमाण जास्त असल्यास ते मानवी आरोग्यासाठी हानिकारक असू शकते.
स्रोत: CDC
- नायट्रेट (Nitrate): नायट्रेट हे नायट्रोजन चक्राचा एक भाग आहे आणि ते जमिनीत नैसर्गिकरित्या तयार होते. जास्त प्रमाणात नायट्रेट असलेले पाणी पिण्यासाठी असुरक्षित असू शकते, विशेषत: लहान मुलांसाठी.
स्रोत: EPA
- रेडॉन (Radon): रेडॉन हा एक नैसर्गिक किरणोत्सर्गी वायू आहे जो काही खडकांमध्ये आणि मातीमध्ये आढळतो. रेडॉन वायू पाण्यात मिसळून ते दूषित करू शकतो.
स्रोत: EPA
- खारे पाणी (Saline water intrusion): किनारी भागांमध्ये, समुद्राचे खारे पाणी भूगर्भजलामध्ये प्रवेश करते आणि ते पिण्यायोग्य नसते.
स्रोत: USGS
0
Answer link
जल प्रदूषण प्रकल्प (Water Pollution Project)
जल प्रदूषण प्रकल्प म्हणजे पाण्यातील प्रदूषण कमी करण्यासाठी हाती घेतलेला उपक्रम. यात जल प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाययोजना, तंत्रज्ञान आणि जनजागृती यांचा समावेश असतो.
प्रकल्पाचे घटक:
- प्रदूषणाची कारणे शोधणे:
पाणी प्रदूषित होण्याची कारणे शोधून काढणे, जसे की औद्योगिक कचरा, सांडपाणी, रासायनिक खते आणि कीटकनाशके.
- उपाययोजना:
प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाययोजना करणे, जसे की सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्प (Sewage Treatment Plant) उभारणे, रासायनिक खतांचा वापर कमी करणे, आणि जल व्यवस्थापन सुधारणे.
- तंत्रज्ञान:
नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, जसे की जैविक उपचार (Bioremediation) आणि नॅनो फिल्टरेशन (Nano Filtration).
- जनजागृती:
लोकांना जलप्रदूषणाचे दुष्परिणाम आणि उपाययोजनांबाबत माहिती देणे, कार्यशाळा आयोजित करणे, आणि शिक्षण कार्यक्रम राबवणे.
उद्देश:
- पाण्याची गुणवत्ता सुधारणे.
- पर्यावरणाचे संरक्षण करणे.
- आरोग्य सुधारणे.
- पाण्याचा पुनर्वापर करणे.
उदाहरण:
नमामि गंगे प्रकल्प: हा भारत सरकारचा एक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प आहे, ज्याचा उद्देश गंगा नदीतील प्रदूषण कमी करणे आहे.