Topic icon

कृत्रिम उपग्रह

0
भारताच्या कृत्रिम उपग्रहांची नावे काय आहेत?
भारताने अनेक कृत्रिम उपग्रह (artificial satellites) प्रक्षेपित केले आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख उपग्रहांची नावे खालीलप्रमाणे आहेत:
  • IRS (Indian Remote Sensing) मालिका: ही मालिका पृथ्वीच्या निरीक्षणासाठी (Earth observation) आहे. ISRO IRS मालिका
  • INSAT (Indian National Satellite System) मालिका: ही दूरसंचार (telecommunication), दूरदर्शन (television broadcasting) आणि हवामान अंदाजासाठी (weather forecasting) आहे. ISRO INSAT मालिका
  • GSAT मालिका: ही उपग्रह देखील दूरसंचार, दूरदर्शन आणि इंटरनेट सेवांसाठी वापरली जाते. ISRO GSAT मालिका
  • EDUSAT: शिक्षण क्षेत्रासाठी समर्पित उपग्रह.
  • CARTOSAT मालिका: उच्च दर्जाचे चित्रीकरण (high-resolution imagery) क्षमता असलेले उपग्रह.
  • RISAT मालिका: रडार इमेजिंग उपग्रह (radar imaging satellites), जे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची माहिती पुरवतात.
  • ओशनसॅट (Oceansat): समुद्राचा अभ्यास करण्यासाठी.
  • ScatSat: हवामानाचा अभ्यास करण्यासाठी.
  • NavIC (Navigation with Indian Constellation): ही भारताची स्वतःची navigation प्रणाली आहे, जी GPS प्रमाणे कार्य करते. यामध्ये अनेक उपग्रह आहेत.
या व्यतिरिक्त, अनेक प्रायोगिक (experimental) उपग्रह देखील प्रक्षेपित केले गेले आहेत.
उत्तर लिहिले · 15/4/2025
कर्म · 1080
0
कृत्रिम उपग्रहाचे कोणते तीन प्रकार सांगून त्या प्रकारांची कार्ये स्पष्ट करा?

कृत्रिम उपग्रहांचे तीन मुख्य प्रकार आणि त्यांची कार्ये खालीलप्रमाणे:

  1. Communication Satellites (दूरसंचार उपग्रह):

    हे उपग्रह पृथ्वीवरच्या विविध स्थानांदरम्यान संपर्क स्थापित करण्यासाठी वापरले जातात. कार्य:

    • टेलीफोन कॉल्स, इंटरनेट डेटा आणि दूरदर्शन (टेलीव्हिजन) सिग्नल प्रसारित करणे.
    • उदाहरण: इनसॅट (INSAT) मालिका.
  2. Remote Sensing Satellites (दूरसंवेदन उपग्रह):

    हे उपग्रह पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची माहिती गोळा करतात. कार्य:

    • हवामानाचा अंदाज, शेतीमधील निरीक्षण, जमिनीतील पाण्याचे प्रमाण आणि नैसर्गिक आपत्ती व्यवस्थापनासाठी उपयुक्त माहिती पुरवणे.
    • उदाहरण: आयआरएस (IRS) मालिका.
  3. Navigation Satellites (मार्गदर्शन उपग्रह):

    हे उपग्रह पृथ्वीवरील ठिकाणांची अचूक माहिती पुरवतात. कार्य:

    • वाहनांना आणि जहाजांना मार्ग दाखवणे, तसेच भौगोलिक स्थान निश्चित करणे.
    • उदाहरण: ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टम (GPS).

उत्तर लिहिले · 25/3/2025
कर्म · 1080
0
कृत्रिम उपग्रहाचे प्रकार कोणते ते सांगून प्रत्येकाचे कार्य कसे स्पष्ट कराल?
पृथ्वी उपग्रहाच्या प्रकारचे कोणते तीन वाण?
उत्तर लिहिले · 15/12/2022
कर्म · 0
0
कृत्रिम उपग्रहांच्या भ्रमण कक्षेचे वर्गीकरण कशाच्या आधारे व कसे केले जाते?
कृत्रिम उपग्रहांच्या भ्रमण कक्षेचे वर्गीकरण खालील घटकांच्या आधारावर केले जाते:
  1. समुद्रास Gruसे उंची (Altitude):
    • लव Earth कक्षा (Low Earth Orbit - LEO): पृथ्वीच्या अगदी जवळची कक्षा, जी साधारणपणे 2,000 कि.मी. पेक्षा कमी उंचीवर असते.

      उदा. आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (International Space Station).

    • मध्यम पृथ्वी कक्षा (Medium Earth Orbit - MEO): 2,000 कि.मी. ते 35,786 कि.मी. उंची दरम्यानची कक्षा.

      उदा. GPS उपग्रह.

    • भूस्थिर कक्षा (Geostationary Orbit - GEO): 35,786 कि.मी. उंचीवरची कक्षा, जिथे उपग्रह पृथ्वीच्या गतीशी जुळवून स्थिर दिसतो.

      उदा. दूरसंचार उपग्रह.

  2. कक्षेचा कल (Inclination):
    • विषुववृत्तीय कक्षा (Equatorial Orbit): उपग्रह विषुववृत्ताच्या पातळीवर फिरतो.
    • ध्रुवीय कक्षा (Polar Orbit): उपग्रह पृथ्वीच्या ध्रुवांवरून फिरतो.

      हवामान आणि टेहळणी उपग्रह यासाठी ही कक्षा उपयुक्त आहे.

    • तिरकस कक्षा (Inclined Orbit): उपग्रह विषुववृत्त आणि ध्रुवीय कक्षेच्या दरम्यान फिरतो.
  3. उत्केंद्रता (Eccentricity):
    • वर्तुळाकार कक्षा (Circular Orbit): उपग्रह पृथ्वीभोवती वर्तुळाकार मार्गावर फिरतो.
    • लंबवर्तुळाकार कक्षा (Elliptical Orbit): उपग्रह पृथ्वीभोवती लंबवर्तुळाकार मार्गावर फिरतो.
या वर्गीकरणामुळे विशिष्ट उपग्रहाचा वापर कशासाठी करायचा आहे, हे ठरवणे सोपे होते.
उत्तर लिहिले · 24/3/2025
कर्म · 1080
0
कृत्रिम उपग्रह कोणती माहिती पुरवतात?
कृत्रिम उपग्रह अनेक प्रकारची माहिती पुरवतात, त्यापैकी काही प्रमुख माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

1. हवामानाची माहिती:

  • तापमान, पर्जन्यमान, वाऱ्याचा वेग आणि दिशा यांचा डेटा मिळतो.
  • वादळे, चक्रीवादळे आणि इतर नैसर्गिक आपत्त्यांची पूर्वसूचना मिळते.

    • 2. पृथ्वी निरीक्षण:

  • जंगलतोड, शहरीकरण आणि नैसर्गिक संसाधनांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयुक्त माहिती मिळते.
  • शेतीसाठी जमिनीची गुणवत्ता आणि पाण्याची उपलब्धता यांचा अंदाज येतो.

    • 3. दळणवळण:

  • दूरसंचार (टेलीकम्युनिकेशन), इंटरनेट आणि दूरदर्शन (टेलीव्हिजन) सेवा पुरवण्यासाठी मदत करतात.
  • मोबाइल फोन आणि इतर उपकरणांना कनेक्टिव्हिटी पुरवतात.

    • 4. स्थान निश्चिती:

  • GPS (Global Positioning System) उपग्रहांमुळे जगामध्ये कोठेही आपले स्थान अचूकपणे शोधता येते.
  • navigation ॲप्स आणि इतरlocation-based सेवांसाठी उपयुक्त.

    • 5. वैज्ञानिक संशोधन:

  • खगोलशास्त्र, भूगर्भशास्त्र आणि पर्यावरण अभ्यासासाठी उपयुक्त डेटा मिळतो.
  • अवકાશ आणि पृथ्वीच्या वातावरणाचा अभ्यास करण्यासाठी मदत करतात.

    • 6. लष्करी उपयोग:

  • सैन्यदलांना टेहळणी आणि गुप्त माहिती पुरवण्यासाठी वापरले जातात.
  • शत्रूच्या हालचालींवर लक्ष ठेवता येते.

    • 7. आपत्ती व्यवस्थापन:

  • पूर, भूकंप आणि त्सुनामी यांसारख्या नैसर्गिक आपत्त्यांच्या वेळी मदत आणि बचाव कार्यांसाठी माहिती पुरवतात.
  • नुकसान झालेल्या क्षेत्रांचा नकाशा तयार करणे आणि लोकांना सुरक्षित स्थळी हलवण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

    • 8. जल व्यवस्थापन:

  • नद्या, तलाव आणि जलाशयांमधील पाण्याची पातळी मोजता येते.
  • सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयुक्त माहिती मिळते.

    • 9. खाणकाम आणि खनिज तेल संशोधन:

  • खनिज साठ्यांचे शोध घेण्यासाठी उपग्रहांद्वारे घेतलेल्या प्रतिमांचा वापर केला जातो.

    • 10. मनोरंजन:

  • Direct to Home (DTH) टेलिव्हिजन चॅनेल पाहण्यासाठी उपग्रहांचा उपयोग होतो.
    • उत्तर लिहिले · 22/3/2025
    कर्म · 1080
    0
    कृत्रिम उपग्रह कोणकोणती माहिती देतात?
    नमस्कार! कृत्रिम उपग्रह विविध प्रकारची माहिती पुरवतात, त्यांचे काही उपयोग खालीलप्रमाणे:
    • हवामान अंदाज: उपग्रह वातावरणातील तापमान, ढगांचे आवरण, वाऱ्याचा वेग आणि पर्जन्याचे प्रमाण यांसारख्या घटकांची माहिती देतात. यामुळे हवामानाचा अचूक अंदाज वर्तवणे शक्य होते. भारतीय हवामान विभाग (IMD) हवामानाचा अंदाज वर्तवण्यासाठी उपग्रहांचा वापर करते.
    • दूरसंचार: उपग्रह जगभरातील संपर्क व्यवस्था सुधारण्यास मदत करतात. ते दूरदर्शन, इंटरनेट आणि दूरध्वनी सेवांसाठी सिग्नल प्रसारित करतात. ISRO च्या उपग्रहांमुळे दळणवळण अधिक सोपे झाले आहे.
    • पृथ्वी निरीक्षण: उपग्रह पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची उच्च-गुणवत्तेची चित्रे घेतात, ज्यामुळे नैसर्गिक संसाधनांचे व्यवस्थापन, शेतीचे नियोजन आणि शहरी विकासाचे निरीक्षण करणे सोपे होते. Natural Resources Canada पृथ्वी निरीक्षणासाठी उपग्रहांचा वापर करते.
    • navigation (मार्गदर्शन): GPS उपग्रह आपल्याला अचूक स्थान आणि मार्ग शोधण्यात मदत करतात. यांचा उपयोग वाहतूक,navigation आणि आपत्कालीन परिस्थितीत होतो. GPS.gov GPS उपग्रहांबद्दल माहिती देते.
    • वैज्ञानिक संशोधन: उपग्रह खगोलशास्त्र, भूगर्भशास्त्र आणि पर्यावरण বিজ্ঞানের क्षेत्रात संशोधन करण्यासाठी उपयुक्त आहेत. ते अवकाशातील आणि पृथ्वीवरील विविध घटनांचा अभ्यास करतात. NASA वैज्ञानिक संशोधनासाठी उपग्रहांचा उपयोग करते.
    टीप: उपग्रहांचे कार्य आणि उपयोग त्यांच्या प्रकारावर अवलंबून असतात.
    उत्तर लिहिले · 20/3/2025
    कर्म · 1080
    13
    पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षण कक्षेच्या बाहेर कृत्रिम उपग्रह हालचाल कशी करतात, कारण नियमानुसार विरुद्ध बल लावायला अंतराळात कोणतेही साधन नाही?
    तुमचा प्रश्न मला आवडला. 🙂
    मी न्यूटन च्या एक कन्सेप्ट द्वारे एक्सप्लेन करायचा प्रयत्न करतो.

    १ - गतिशीर वस्तू ही सरळ गतिशीर पणेच जाते, जो पर्यंत त्या वर एखादा दुसरा फोर्स (बल) पडत नाही. आपण बॉल फेकला तर हवेच्या अडथळ्याने गती कमी होते व गुरुत्वाकर्षण बल त्याला खाली खेचते. म्हणून तो बॉल खाली पडतो.

    २- centripetal force - गाडी जेव्हा स्पीड मधून जात असते, व अचानक गोलाकार वळण घेते, तुम्ही खिडकी जवळ फेकला जाता, तेव्हा तुम्हाला जो फोर्स अनुभव होतो तो म्हणजे centripetal force.

    ३ - तुम्ही एका उंच ठिकाणावरून कमी स्पीड ने बॉल फेका, तो थोडा पुढे जाऊन खाली पडेल.
    आता अजून स्पीड ने फेका, तो आणखी पुढे जाऊन खाली पडेल.
    अजून खूप स्पीड ने फेका, तो अजून खूप पुढे प्रवास करून मग खाली पडेल. खाली का पडला, ते पॉईंट नंबर १ वर दिल आहे.
    आता खाली एक फोटो जोडला आहे, तो पहा, D,E हे काही खाली पडले, कारण तुम्ही स्पीड कमी ठेवला होता, F,G अजून पुढे गेले कारण स्पीड जरा आधी पेक्षा जास्त होता, पण पुढे पहा A,B यांचं स्पीड इतकं आहे, की ते गुरुत्वाकर्षण कक्षेच्या बाहेर फेकले गेले, जिथे गुरुत्वाकर्षण बल खाली खेचत नाही आहे. आता पॉईंट एक वाचा, गुरुत्वाकर्षण नाही, अडवायला हवा ही नाही, मग गती दिलेल्या त्या बॉल ला थांबवेल कोण? म्हणजे तो बॉल पडत आहे,सतत पडत आहे असं म्हणता येईल, जे म्हणजे सॅटेलाईट आहे, जे पृथ्वीभोवती फिरत आहे. हे गोलाकार का फिरते, सरळ का नाही जात याच कारण म्हणजे centripetal force, हे नक्की काय करत ते पॉईंट २ मध्ये दिल आहे.
    जमल्यास उत्तर शेअर करा, कारण हे मजेशीर ही आहे, म्हणून म्हटलं प्रश्न आवडला.



    उत्तर लिहिले · 23/4/2018
    कर्म · 85195