स्थलांतर

स्थलांतराचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

• अंतर्गत स्थलांतर: जेव्हा एखादी व्यक्ती देशाच्या सीमेमध्येच एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी राहण्यासाठी जाते, तेव्हा त्याला अंतर्गत स्थलांतर म्हणतात. उदाहरणार्थ, महाराष्ट्रातून कर्नाटकात जाणे.
• आंतरराष्ट्रीय स्थलांतर: जेव्हा एखादी व्यक्ती एका देशातून दुसऱ्या देशात राहण्यासाठी जाते, तेव्हा त्याला आंतरराष्ट्रीय स्थलांतर म्हणतात. उदाहरणार्थ, भारत सोडून अमेरिकेत जाणे.

स्थलांतराच्या कारणांवर आधारित प्रकार:

• ऐच्छिक स्थलांतर: जेव्हा एखादी व्यक्ती स्वतःच्या इच्छेने चांगले जीवन, नोकरी किंवा शिक्षणासाठी स्थलांतर करते, तेव्हा त्याला ऐच्छिक स्थलांतर म्हणतात.
• अनैच्छिक स्थलांतर: जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला युद्ध, नैसर्गिक आपत्ती किंवा इतर कारणांमुळे स्थलांतर करण्यास भाग पाडले जाते, तेव्हा त्याला अनैच्छिक स्थलांतर म्हणतात.

कालावधीनुसार स्थलांतराचे प्रकार:

• तात्पुरते स्थलांतर: जेव्हा एखादी व्यक्ती काही काळासाठी (उदाहरणार्थ, काही महिने किंवा वर्षे) दुसऱ्या ठिकाणी राहते आणि नंतर परत येते, तेव्हा त्याला तात्पुरते स्थलांतर म्हणतात.
• कायमस्वरूपी स्थलांतर: जेव्हा एखादी व्यक्ती कायमस्वरूपी दुसऱ्या ठिकाणी राहायला जाते, तेव्हा त्याला कायमस्वरूपी स्थलांतर म्हणतात.

इटलीमध्ये असे अनेक गावे आहेत जिथे राहण्यासाठी सरकार आकर्षक योजना देत आहे. काही प्रमुख योजना खालीलप्रमाणे आहेत:

• 1 युरोमध्ये घर योजना: इटलीतील अनेक लहान शहरे आणि गावे 1 युरोमध्ये (जवळपास 90 रुपये) घर खरेदी करण्याची संधी देत आहेत. सिसिलीतील साम्बुका गाव, पिडमॉन्ट प्रदेशातील बारगा आणि कॅम्पानिया प्रदेशातील सेलेमे यांसारख्या गावांचा यात समावेश आहे. अट अशी आहे की घर खरेदी केल्यानंतर त्याचे नूतनीकरण करणे आवश्यक आहे. }^{[2]
• मोफत घर आणि 93 लाख रुपये: इटलीच्या काही डोंगराळ भागातील गावांमध्ये राहण्यासाठी सरकार 93 लाख रुपये आणि मोफत घर देत आहे. अट अशी आहे की तुम्हाला कमीत कमी 10 वर्षे तिथे राहावे लागेल. }^{[3]
• इतर योजना: कँडेला, मोलिसे आणि व्हेट्टो यांसारख्या शहरांमध्ये राहण्यासाठी सरकार चांगल्या ऑफर्स देत आहे. 'इन्व्हेस्ट युवर टॅलेंट' योजनेअंतर्गत 8 लाखांहून अधिक रुपये आणि एक वर्षाचा व्हिसा दिला जातो. }^{[4]

या योजनांचा उद्देश इटलीतील कमी होत चाललेली लोकसंख्या वाढवणे आणि ओस पडलेल्या गावांना पुनरुজ্জীবित करणे आहे.

19 व्या शतकात भारतीयांचे आगमन:

Indentured Labourers (करारबद्ध मजूर):

भारतातील विविध भागातून स्थलांतर:

मॉरिशसच्या अर्थव्यवस्थेत योगदान:

सांस्कृतिक आणि सामाजिक प्रभाव:

UNESCO जागतिक वारसा स्थळ:

संदर्भ:

स्थलांतर (Migration):

अंतर्गत स्थलांतर (Internal Migration) आणि बहिर्गत स्थलांतर (External Migration) यांच्यातील फरक:

• अंतर्गत स्थलांतर:

  • एकाच देशाच्या सीमेमध्ये एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी होणारे स्थलांतर म्हणजे अंतर्गत स्थलांतर.
  • उदाहरणार्थ: महाराष्ट्रातून उत्तर प्रदेशात जाणे.
  • हे स्थलांतर सहसा नोकरी, शिक्षण, विवाह किंवा इतर सामाजिक-आर्थिक कारणांमुळे होते.

• बहिर्गत स्थलांतर:

  • एका देशाच्या सीमेबाहेर दुसऱ्या देशात होणारे स्थलांतर म्हणजे बहिर्गत स्थलांतर.
  • उदाहरणार्थ: भारत सोडून अमेरिकेत जाणे.
  • हे स्थलांतर चांगले जीवन, नोकरीच्या संधी, राजकीय किंवा धार्मिक स्वातंत्र्य अशा कारणांमुळे होते.

तुलनेचा आधार	अंतर्गत स्थलांतर	बहिर्गत स्थलांतर
अर्थ	देशाच्या सीमेमध्ये एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी होणारे स्थलांतर.	एका देशाच्या सीमेबाहेर दुसऱ्या देशात होणारे स्थलांतर.
सीमा	देशाच्या आत	देशाबाहेर
कारणे	नोकरी, शिक्षण, विवाह, इ.	चांगले जीवन, नोकरी, राजकीय/धार्मिक स्वातंत्र्य, इ.

टीप: स्थलांतराचे हे दोन मुख्य प्रकार आहेत आणि जागतिक स्तरावर लोकसंख्येच्या वितरणावर यांचा मोठा प्रभाव असतो.

अनेक लोक त्यांचे गाव सोडून दुसरीकडे जाणे टाळतात, ह्यामागे अनेक कारणं आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख कारणं खालीलप्रमाणे आहेत:

1. Attachment to Family and Social Relations (कुटुंब आणि सामाजिक संबंध):

   गावांमध्ये लोकांचे त्यांच्या कुटुंबासोबत आणि समाजासोबत खूप घट्ट संबंध असतात. पिढ्यानपिढ्या ते एकाच ठिकाणी राहत असल्यामुळे त्यांचे भावनिक आणि सामाजिक संबंध अधिक दृढ झालेले असतात. हे संबंध तोडणे त्यांना कठीण वाटते.

2. Cultural Identity and Tradition (सांस्कृतिक ओळख आणि परंपरा):

   गावांमध्ये लोकांची एक विशिष्ट सांस्कृतिक ओळख आणि परंपरा असते. तेथील रीतीरिवाज, सण, उत्सव त्यांच्या जीवनाचा एक भाग बनलेले असतात. दुसरीकडे गेल्यानंतर त्यांना ह्या गोष्टींची कमतरता जाणवते.

3. Familiarity and Comfort (परिचितता आणि आराम):

   माणूस ज्या ठिकाणी जन्म घेतो आणि वाढतो, त्या जागेची त्याला सवय होते. त्याला तेथील वातावरण, माणसे आणि जीवनशैलीची माहिती असते. त्यामुळे दुसरीकडे जाण्यापेक्षा त्याच परिचयाच्या वातावरणात राहणे त्याला अधिक सोयीचे आणि आरामदायक वाटते.

4. Fear of the Unknown (अपरिचिततेची भीती):

   नवीन ठिकाणी गेल्यानंतर काय परिस्थिती असेल, नोकरी मिळेल की नाही, लोक कसे वागतील अशा अनेक गोष्टींची भीती लोकांच्या मनात असते. त्यामुळे लोक गाव सोडून जाण्यास कचरतात.

5. Economic Reasons (आर्थिक कारणे):

   गावांमध्ये काही लोकांकडे शेती, स्वतःचा व्यवसाय किंवा इतर पारंपरिक कामे असतात, ज्यामुळे त्यांना नियमित उत्पन्न मिळत असते. हे सोडून शहरात नवीन नोकरी शोधणे किंवा व्यवसाय सुरु करणे त्यांना आर्थिकदृष्ट्या सुरक्षित वाटत नाही.

6. Lack of Resources and Opportunities (संसाधनांची आणि संधींची कमतरता):

   अनेक गावांतील लोकांना शिक्षण, आरोग्य सुविधा आणि इतर आवश्यक सेवा मिळत नाहीत. त्यामुळे त्यांच्यामध्ये शहरात जाऊन नवीन संधी मिळवण्याची क्षमता कमी होते.

या कारणांमुळे अनेक लोक आपले गाव सोडून दुसरीकडे जाणे टाळतात.

रोहित पक्षी (Flamingos) खालील प्रदेशांमध्ये स्थलांतर करतात:

• आफ्रिका: पूर्व आफ्रिका, दक्षिण आफ्रिका.
• आशिया: भारत, मध्य पूर्व.
• युरोप: स्पेन, फ्रान्स, इटली.
• अमेरिका: कॅरिबियन बेटे, मेक्सिको, अँडीज पर्वत.

स्थलांतर करताना ते हवामानानुसार आणि अन्नाच्या उपलब्धतेनुसार आपले मार्ग बदलतात.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• Encyclopaedia Britannica
• National Geographic