प्रथा

अरबी कल्याणम ही केरळमधील एक प्रथा आहे. या प्रथेनुसार, आखाती देशांतील (अरब राष्ट्रांतील) पुरुष केरळमध्ये येतात आणि गरीब घरातील तरुण मुलींशी लग्न करतात. बहुतेक वेळा हे विवाह अल्प कालावधीसाठी असतात आणि या विवाहांचा उद्देश केवळ शारीरिक संबंध प्रस्थापित करणे किंवा काही आर्थिक लाभ मिळवणे असतो.

या प्रथेमुळे अनेक समस्या निर्माण होतात, जसे की:

• मुलींचे शोषण: अल्पवयीन मुलींना फसवून त्यांच्याशी विवाह केला जातो, ज्यामुळे त्यांचे शोषण होते.
• सामाजिक समस्या: अशा विवाहातून जन्मलेल्या मुलांचे भविष्य असुरक्षित असते, कारण त्यांचे वडील बहुतेक वेळा त्यांना सोडून निघून जातात.
• मानবাধিকার उल्लंघन: या प्रथेमुळे मानवी हक्कांचे उल्लंघन होते, कारण महिलांना वस्तू म्हणून वापरले जाते.

या प्रथेवर अंकुश लावण्यासाठी अनेक सामाजिक कार्यकर्ते आणि संस्था प्रयत्न करत आहेत. तसेच, शासनाने या विरोधात कठोर कायदे करण्याची आवश्यकता आहे.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• The Hindu
• Mathrubhumi

• भावनात्मक कारणे: वडिलांच्या निधनानंतर लोक भावनिकदृष्ट्या कमजोर होऊ शकतात आणि अशा स्थितीत मोठे निर्णय घेणे किंवा खरेदी करणे टाळू शकतात. त्यांना शोक आणि दुःखातून बाहेर यायला वेळ लागू शकतो.
• आर्थिक कारणे: वडिलांच्या निधनानंतर कुटुंबाला आर्थिक अडचणी येऊ शकतात. अशा परिस्थितीत, नवीन खरेदी करणे आर्थिकदृष्ट्या व्यवहार्य नसते. कुटुंबाला वडिलांचे कर्ज फेडावे लागू शकते किंवा इतर आर्थिक जबाबदाऱ्या पार पाडाव्या लागू शकतात.
• कायदेशीर प्रक्रिया: वडिलांच्या निधनानंतर संपत्तीचे वाटप आणि उत्तराधिकार कायद्यानुसार काही कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण कराव्या लागतात. यात वेळ लागू शकतो आणि तोपर्यंत नवीन खरेदी करणे योग्य नाही.
• सामाजिक आणि धार्मिक कारणे: काही समाजांमध्ये किंवा धर्मांमध्ये, वडिलांच्या निधनानंतर विशिष्ट कालावधीसाठी नवीन खरेदी करणे किंवा आनंद साजरा करणे टाळले जाते. या काळात शोक पाळणे आणि साधे जीवन जगणे अपेक्षित असते.

सोवळं म्हणजे नक्की काय

कोकणातले दिवस आजही आठवतात. आम्ही उठायच्या आधी आजीचा दिवस सुरु व्हायचा. ती कायम सोवळे नेसून स्वयंपाक करायची. देवपुजा करताना आजोबा आणि बाबासुद्धा सोवळे वस्त्र परिधान करुन देवाची पुजा करायचे. खूपदा मी आईकडून ऐकले होते, ’आजीचे सोवळे फार कडक असते.’ मी विचार करायचे नक्की हे सोवळे म्हणजे काय? मी घरी आई-वडिलांना विचारले असता समजले की, सोवळे म्हणजे असे वस्त्र जे रेशमाचे किंवा सुती कापडाचे असते. सोवळे वस्त्र म्हणजे पुरुषांसाठी धोतर, पितांबर आणि उपरणे तर स्त्रियांसाठी लुगडे हे स्वच्छ धुतलेले असते. तसेच इतर कपड्याबरोबर ते धुतले किंवा वाळवले जात नाही.

रेशीम विद्युतवाहक आहे. मंत्रोच्चाराने निर्माण होणारी विद्युत ऊर्जा रेशमी आसनाने आणि रेशमी वस्त्राने वाढते. रेशीम सत्वगुणोत्पादकही आहे. रेशमाप्रमाणेच ऊर्जा म्हणजे लोकरही विद्युत्पादक आहे धर्मशास्त्रात म्हटले आहे, `ऊर्जा वातेन शुघ्यति' म्हणजे लोकर केवळ वाऱ्याने म्हणजे वाऱ्यावर झटकल्यानेही शुद्ध होते. ती दररोज धुवावी लागत नाही. सोवळे नेसूनच धार्मिक विधी केले जातात. आधी काही ठिकाणी अगदी घरातला रोजचा स्वयंपाकसुद्धा सोवळे नेसून केला जायचा. आता शहरात हा प्रकार पहायला मिळत नाही पण गावात आजही सोवळे नेसले जाते. आपल्याकडे सत्यनारायण पूजा किंवा कोणते धार्मिक कार्य करताना गुरुजी सोवळे परिधान करतात. स्वयंपाक जर घरी होणार असेल तर जे महाराज किंवा गुरुजी स्वयंपाक करतात ते देखील सोवळ्यात स्वयंपाक करतात. सोवळ्यात असणे याचा अर्थ दुसऱ्याला हात लावू नकोस सांगून हिणवणे असा अर्थ होत नाही. आपल्यापुरती स्वच्छता पाळून आपले हाती घेतलेले कार्य पार पाडावे असे शास्त्राने सुचवले आहे. ही संकल्पना केवळ स्वच्छतेशी निगडित आहे. बाहेरून आल्यावर हात पाय स्वच्छ धुण्याचा संस्कार आपल्याकडे आहे. खरंतर या संस्काराची आठवण कोरोनाने आपल्याला पुन्हा एकदा करून दिली. हात धुणे, सॅनिटाईज करणे, वस्तू एका जागी ठेवणे हे सुद्धा एक प्रकारचे सोवळेच आहे म्हणायला हवे.

सोवळे याचा अर्थ स्वच्छता असा घेतला जातो म्हणून पुजा करताना किंवा कुठलेही धार्मिक कार्य करताना सोवळ्याला प्रथम प्राधान्य दिले जाते. तसेच सोवळे हे कायम एकाच ठिकाणी ठेवले जाते. त्यामुळे आंघोळीपूर्वी किंवा तत्सम काही कारणामुळे सोवळ्याला हात आपण लावत नाही. सोवळ्याला धार्मिकदृष्ट्या फार महत्त्व आहे. सोवळे ही खरी तर व्यापक संकल्पना आहे. सोवळे याचा अर्थ ‘स्वच्छता’ किंवा ‘नियमांचे पालन’ असा होतो. मंगलकार्यात पुरुषाने परिधान केलेल्या रंगीत वस्त्रालाही ‘सोवळे’च म्हटले जाते. नऊवारी साडी ही स्त्रियांसाठी एका प्रकारचे सोवळेच आहे. कारण पूर्वीच्या काळात किंबहुना अजूनही काही ठिकाणी नऊवारी परिधान करूनच स्त्रियांचा स्वयंपाक चालतो. नऊवारी परिधान करून स्वयंपाकघरात शिरलेल्या स्त्रीला कोणीही शिवायचे नाही या रूढीला स्वच्छतेच्या संदर्भाशी अनेकदा जोडले जाते. त्याचप्रमाणे सोवळे नेसलेल्या पुरुषाच्या देवपूजेमध्ये अन्य कोणत्या व्यक्तीने व्याधी आणू नये, असाही एक धार्मिक संदर्भ आहे. पूर्वीच्या काळात चालणारे कडक सोवळे सध्या फारसे कुठे पाहायला मिळत नाही.

पारंपरिक सोवळे नेसण्याचीही एक विशिष्ट पद्धत होती. स्त्रिया साडी नेसताना जशा निऱ्या करतात, तशाच प्रकारच्या निऱ्या पारंपरिक सोवळे नेसताना कराव्या लागतात. निऱ्या व्यवस्थित झाल्या नाहीत, तर सोवळे व्यवस्थित नेसले गेले नाही, असे समजले जाते. त्याचप्रमाणे दोन्ही पायांच्या मधून निऱ्या घातलेला भाग पाठीमागील बाजूस खोचला जातो. त्याला ‘कासोटा’ असे म्हटले जाते. या सर्व गोष्टी प्रत्येकाला जमतीलच असे नाही. पारंपरिक सोवळे नेसण्याचे तंत्र जमले नाही तर चांगलीच पंचाईत होते. त्यामुळे गेल्या काही काळापासून विशेषत: गणेशोत्सवादरम्यान सोप्या पद्धतीने नेसता यावे असे सोवळे बाजारात उपलब्ध होऊ लागले आहे.

तसे पाहिले तर सोवळे प्रत्येकाच्या मानण्याचा आणि न मानण्याचा प्रकार आहे. देव, धर्म कार्याशी संबंधित आपण जेव्हा एखादी उपासना करतो तेव्हा देहाइतकीच मनाची शुद्धी राहावी, पावित्र्य राहावे याकरिता अन्य विषय, विकार यांची जडण न होता स्वच्छता जपली जावी हाच उद्देश आहे. या संकल्पनेचा संबंध कोणत्याही ठराविक जातीशी जोडणे चुकीचे ठरेल. धर्मशास्त्राने सर्वांच्या हिताच्या दृष्टीने, आरोग्याच्या दृष्टीने काही नियम घालून दिले आहेत, त्याचे आपण डोळसपणे पालन केले पाहिजे. याठिकाणी सोवळे देहासाठी नसून मनासाठी असायला हवे, हे लक्षात घेतले पाहिजे.

मला निश्चितपणे माहित नाही की ख्रिश्चन धर्मामध्ये स्त्रिया टिकली का लावत नाहीत, परंतु काही संभाव्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

• धार्मिक कारणे: काही ख्रिश्चन स्त्रिया मानतात की टिकली लावणे हा त्यांच्या धर्माचा भाग नाही. बायबलमध्ये टिकलीचा उल्लेख नाही, त्यामुळे काही ख्रिश्चन स्त्रिया असा युक्तिवाद करू शकतात की ती धार्मिकदृष्ट्या आवश्यक नाही.
• सांस्कृतिक कारणे: टिकली ही प्रामुख्याने हिंदू आणि भारतीय संस्कृतीशी संबंधित आहे. ख्रिश्चन धर्म जगभरात पसरलेला आहे आणि वेगवेगळ्या संस्कृतींमध्ये त्याचे अनुयायी आहेत. त्यामुळे, ख्रिश्चन स्त्रिया त्यांच्या स्थानिक संस्कृतीनुसार टिकली लावू शकतात किंवा लावू शकत नाहीत.
• वैयक्तिक प्राधान्ये: शेवटी, काही ख्रिश्चन स्त्रिया फक्त वैयक्तिक प्राधान्यांमुळे टिकली लावत नाहीत. त्यांना ते आवडत नसेल किंवा ते त्यांच्या चेहऱ्यावर चांगले दिसत नसेल.

हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की सर्व ख्रिश्चन स्त्रिया टिकली लावत नाहीत. काही ख्रिश्चन स्त्रिया टिकली लावतात आणि काही लावत नाहीत. हे पूर्णपणे वैयक्तिक आवडीचे आणि सांस्कृतिक परंपरेचे पालन करण्याचे बाब आहे.

मी तुम्हाला याबद्दल अधिक माहिती मिळवण्यासाठी ख्रिश्चन धर्मगुरू किंवा अभ्यासकाशी संपर्क साधण्याचा सल्ला देतो.

आमच्याकडील उदाहरण सांगते

पूर्वी आमचा गावाकडे असताना घराजवळ आजूबाजूला जंगल असायचे. घरामध्ये शौचालय नसायचे. तसेच पाण्याची विहीर किंवा झरा किंवा धरण थोड्या दूर अंतरावर निर्मनुष्य अशा ठिकाणी असायचे. त्यामुळे कोणत्याही कारणास्तव रात्री घराबाहेर पडायचे झाल्यास शिट्टीमुळे निशाचर प्राण्यांचे संकट आपसूकच स्वतःवर ओढवले जाण्याचा धोका अधिक असायचा.

काही वेळेस रात्रीच्या प्रवासातून दरोडेखोरांचा धोका व्हायचा. त्यामुळे जुने लोक त्यांचा पुढच्या पिढीला चार अनुभवाच्या गोष्टी सांगताना रात्री शिट्टी वाजवू नये असे सांगायचे. हे ज्ञान एका पिढीतून दुसऱ्या पिढीला जाई.

सध्या शहरात असताना रात्रीची शिट्टी वाजवणे त्या दृष्टीने धोकादायक नाही. परंतु एखाद्या परस्त्रीसमोर वाजवली असता तोही गुन्हा ठरू शकतो. तेव्हा जरा जपून. हो एकांतात असताना किंवा स्वतःच्या प्रॉपर्टीमध्ये असताना बिनधास्त वाजवा.

बरे या शिट्टीचा उपयोग मोठमोठ्या गुप्तहेरांनी सांकेतिक इशारे करण्यासाठी केलेला आहे असे इतिहास सांगतो. आणि बऱ्याचदा या मोहीम रात्रीच्याच असायच्या. असो.