दृक्-श्राव्य माध्यम (Audio-Visual Media) म्हणजे काय?

दृक्-श्राव्य माध्यम म्हणजे असे माध्यम जे माहिती किंवा संदेश देण्यासाठी दृश्यांसोबत (पाहण्यासारख्या गोष्टी) आवाजाचा (ऐकण्यासारख्या गोष्टी) वापर करते. यामध्ये एकाच वेळी पाहणे आणि ऐकणे या दोन्ही इंद्रियांचा वापर होतो, ज्यामुळे संदेश अधिक प्रभावीपणे पोहोचतो आणि लक्षात राहतो.

दृक्-श्राव्य माध्यमाची प्रमुख वैशिष्ट्ये:

• प्रभावी संवाद: हे माध्यम दृश्य आणि श्रवण यांचा समन्वय साधून माहिती अधिक स्पष्ट आणि आकर्षक बनवते.
• उच्च परिणामकारकता: केवळ वाचण्यापेक्षा किंवा ऐकण्यापेक्षा, दोन्ही इंद्रियांचा वापर केल्याने संदेश अधिक चांगल्या प्रकारे समजतो आणि स्मरणात राहतो.
• मनोरंजन: चित्रपट, दूरदर्शन मालिका आणि संगीत व्हिडिओ यांसारख्या माध्यमांतून हे मनोरंजन करते.
• शिक्षण आणि प्रशिक्षण: शैक्षणिक व्हिडिओ, माहितीपट, ई-लर्निंग मॉड्यूल्स हे गुंतागुंतीच्या संकल्पना सोप्या पद्धतीने समजावण्यासाठी उपयुक्त ठरतात.
• व्यापक पोहोच: दूरदर्शन, इंटरनेट आणि मोबाईल फोनमुळे हे माध्यम मोठ्या जनसमुदायापर्यंत पोहोचू शकते.
• आठवणीत राहणारे: दृश्यांसह आवाज असल्याने, माहिती आणि अनुभव अधिक काळ लक्षात राहतात.

दृक्-श्राव्य माध्यमाची उदाहरणे:

• दूरदर्शन (Television)
• चित्रपट (Movies)
• संगणक आणि मोबाईलवरील व्हिडिओ (Videos on Computer and Mobile)
• रेडिओवरील नाटके किंवा कार्यक्रम (जरी यात दृश्य नसले तरी काहीवेळा दृश्यांसह माहिती दिली जाते, पण प्रामुख्याने व्हिडिओ हे याचे उत्तम उदाहरण आहे)
• प्रस्तुतीकरण (Presentations) ज्यात स्लाइड्स आणि आवाज दोन्ही असतात
• माहितीपट (Documentaries)
• ई-लर्निंग मॉड्यूल्स
• व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंग

दृक्-श्राव्य माध्यमाचे उपयोग:

• शिक्षण: शाळा, महाविद्यालये आणि ऑनलाइन शिक्षणामध्ये संकल्पना स्पष्ट करण्यासाठी.
• मनोरंजन: चित्रपट, टीव्ही मालिका, संगीत व्हिडिओ इत्यादी.
• जाहिरात आणि विपणन: उत्पादने आणि सेवांची जाहिरात करण्यासाठी.
• माहिती आणि बातमी: दूरदर्शन वृत्तवाहिन्यांद्वारे बातम्या आणि चालू घडामोडी पोहोचवण्यासाठी.
• प्रशिक्षण: कर्मचाऱ्यांना कौशल्ये शिकवण्यासाठी किंवा नवीन धोरणे समजावून सांगण्यासाठी.
• सार्वजनिक जागृती: सामाजिक संदेश (उदा. आरोग्य, पर्यावरण) मोठ्या जनसमुदायापर्यंत पोहोचवण्यासाठी.

थोडक्यात, दृक्-श्राव्य माध्यम हे आधुनिक संवादाचे एक अत्यंत शक्तिशाली आणि बहुपयोगी साधन आहे, जे माहितीची देवाणघेवाण अधिक प्रभावी, आकर्षक आणि समजण्यास सोपी बनवते.