संयुक्त कुटुंब म्हणजे 

अनेक फायदे – एकत्र राहून कुटुंबातील सदस्यांमध्ये प्रेम वाढते. त्यांच्यात सहकार्याची भावना विकसित होते. संयुक्त कुटुंबात, केवळ एकाच चुलीवर काम चालते आणि थोड्याच खर्चात संपूर्ण कुटुंबाचा उदरनिर्वाह होतो. विधवा, वृद्ध लोक, अपंग लोकांना एकटे राहण्यास खूप त्रास होतो, परंतु ते संयुक्त कुटुंबात आनंदाने जगू शकतात. विवाह, वाढदिवस, सण-उत्सव आणि प्रवासातील उत्साहाचा अनुभव होणे विभाजित कुटुंबात दुर्मिळ आहे. संयुक्त कुटुंबातील सदस्याला कोणतीही दुर्घटना, आजारपण इत्यादींमध्ये कुटुंबातील सदस्यांकडून विशेष सहाय्य मिळते.

काही दोष – संयुक्त कुटुंबातही काही दोष असतात. संयुक्त कुटुंबात, बर्‍याच वेळा भांडणाची विषारी हवा पसरते. भिन्न मत, आदर्श आणि निसर्गाच्या व्यक्तींमध्ये संघर्ष होतो. वडील आणि मुलगा यांच्यात मतभेद होतात. भाऊ-भाऊ यांचे नाते तुटते. देवरानी, जेठानी आणि सासू मध्ये मतभेद होतात. कधीकधी कौटुंबिक कलहांमुळे नवरा-बायकोच्या गोड आयुष्यात कटुता येते. संयुक्त कुटुंबात कमावणार्‍या लोकांचे उत्पन्न समान नसते, परंतु खर्च प्रत्येकासाठी समान असतो. यामुळे कमाई करणार्‍या व्यक्तीवर अधिक ओझे पडते आणि इतर लोक आरामात जगतात आणि त्यामुळे मतभेद होतात. घरातील मोठ्यांच्या प्रभावामुळे मुलांमध्ये धैर्य व साहसवृत्ती विकसित होऊ शकत नाही.

संयुक्त कुटुंबांचे विलगीकरण होणे – भारतात संयुक्त कुटुंबाची प्रथा हळूहळू नष्ट होत आहे. मुंबई, कलकत्ता, दिल्ली, अहमदाबाद यासारख्या मोठ्या शहरांमध्ये जागेची कमतरता आहे. यामुळे संयुक्त कुटुंबे स्वतःहून तुटत आहेत. वेगवेगळ्या व्यवसायांमुळे संयुक्त कुटुंब वेगळे होत आहेत. इंग्रजी शिक्षण आणि पाश्चात्य संस्कृतीतून प्रभावित होणारी काही लोक आज आपली खिचडी स्वतंत्रपणे शिजवण्यास प्राधान्य देतात.

सारांश – सद्य परिस्थिती पाहता संयुक्त कुटूंबाचे समर्थन करणे किंवा खंडन करणे सोपे नाही. तथापि, जे अजूनही संयुक्त कुटुंबात राहतात, त्यांनी थोड्या थोड्या गोष्टी सहन करून संयुक्त कुटुंबातील सुखाचा अनुभव घेतला पाहिजे.

संयुक्त कुटुंब म्हणजे काय:

ज्या कुटुंबामध्ये दोन पेक्षा जास्त पिढ्या (उदा. आजी-आजोबा, आई-वडील, मुले, नातवंडे) एकत्र राहतात आणि एकाच स्वयंपाकघरात जेवण बनवतात, त्या कुटुंबाला संयुक्त कुटुंब म्हणतात.

संयुक्त कुटुंबाची वैशिष्ट्ये:

• सर्वांची मिळून एक सामाईक मालमत्ता असते.
• कुटुंबातील निर्णय एकत्रितपणे घेतले जातात.
• नातलग आणि आप्तेष्टांमध्ये जिव्हाळ्याचे संबंध असतात.
• घरातील कर्ता पुरुष कुटुंबाचा प्रमुख असतो.

संयुक्त कुटुंबाचे फायदे:

• सुरक्षितता आणि आधार मिळतो.
• मुलांवर चांगले संस्कार होतात.
• आर्थिक अडचणींना एकत्रितपणे तोंड देता येते.