1. एकात्मिक बाल विकास योजना (Integrated Child Development Services - ICDS):

• उद्देश: 0 ते 6 वर्षे वयोगटातील बालकांचे आरोग्य, पोषण आणि शैक्षणिक गरजा पूर्ण करणे.
• उपक्रम:
  • अंगणवाडी केंद्र: बालकांना पूरक पोषण आहार, आरोग्य तपासणी, लसीकरण, पूर्व-शालेय शिक्षण देणे.
  • आरोग्य सेवा: माता व बालकांना आरोग्य शिक्षण, आरोग्य तपासणी आणि उपचार.

2. राष्ट्रीय बाल अधिकार संरक्षण आयोग (National Commission for Protection of Child Rights - NCPCR):

• उद्देश: बालकांच्या हक्कांचे संरक्षण करणे आणि त्यासंबंधी कायद्यांचे योग्य पालन करणे.
• उपक्रम:
  • तपासणी आणि चौकशी: बालकांच्या हक्कांचे उल्लंघन झाल्यास त्याची चौकशी करणे.
  • जागरूकता कार्यक्रम: बालकांच्या हक्कांविषयी जनजागृती करणे.
  • सरकारला शिफारशी: बालकांच्या हितासाठी सरकारला धोरणात्मक शिफारशी करणे.

3. बाल helpline (Childline India Foundation):

• उद्देश: अडचणीत असलेल्या बालकांना मदत करणे.
• उपक्रम:
  • 24 तास helpline: 1098 या टोल-फ्री क्रमांकावर बालकांना मदत उपलब्ध.
  • समुपदेशन: बालकांना भावनिक आणि मानसिक आधार देणे.
  • पुनर्वसन: बेघर आणि असुरक्षित बालकांना निवारा आणि पुनर्वसन सेवा पुरवणे.
• अधिक माहितीसाठी Childline India Foundation ची website पहा.

4. किशोर न्याय (Children in conflict with law):

• उद्देश: कायद्याचे उल्लंघन करणाऱ्या बालकांना संरक्षण आणि योग्य मार्गदर्शन देणे.
• उपक्रम:
  • बाल न्याय मंडळ (Juvenile Justice Board): कायद्याचे उल्लंघन करणाऱ्या बालकांच्या प्रकरणांची सुनावणी करणे.
  • विशेष गृह (Special Homes): अशा बालकांना सुरक्षित निवारा आणि शिक्षण देणे.
  • समुपदेशन आणि व्यावसायिक प्रशिक्षण: बालकांना योग्य मार्गदर्शन आणि कौशल्ये प्रदान करणे.

5. शिक्षण अधिकार कायदा (Right to Education Act, 2009):

• उद्देश: 6 ते 14 वर्षे वयोगटातील प्रत्येक बालकाला मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण देणे.
• उपक्रम:
  • शाळांमध्ये प्रवेश: प्रत्येक बालकाला शाळेत प्रवेश मिळवण्याचा हक्क.
  • शिक्षणाची गुणवत्ता: शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपाययोजना करणे.
  • शाळा व्यवस्थापन समिती (School Management Committee): शालेय व्यवस्थापनात स्थानिक समुदायाचा सहभाग वाढवणे.

6. बाल विवाह प्रतिबंध कायदा (Prohibition of Child Marriage Act, 2006):

• उद्देश: बालविवाह रोखणे आणि बालकांचे संरक्षण करणे.
• उपक्रम:
  • जागरूकता कार्यक्रम: बालविवाहाच्या दुष्परिणामांविषयी जनजागृती करणे.
  • समुपदेशन: बालविवाह पीडितांना मदत आणि समुपदेशन पुरवणे.
  • कायदेशीर कारवाई: बालविवाह करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करणे.

7. Working Children साठी सहाय्य:

• उद्देश: बालमजुरी रोखणे आणि कामगार मुलांचे संरक्षण करणे.
• उपक्रम:
  • कारखाने आणि इतर ठिकाणी तपासणी: बालमजुरी शोधून काढणे आणि त्यावर कारवाई करणे.
  • पुनर्वसन: बालमजुरांना शाळेत परत पाठवणे आणि व्यावसायिक प्रशिक्षण देणे.
  • जागरूकता कार्यक्रम: बालमजुरीच्या विरोधात जनजागृती करणे.

8. Mission Vatsalya:

• उद्देश: अडचणीत असलेल्या मुलांसाठी एक सुरक्षित वातावरण तयार करणे.
• उपक्रम:
  • Counselling: गरजूंना समुपदेशन पुरवणे.
  • आर्थिक मदत: गरीब व गरजू बालकांना आर्थिक साहाय्य करणे.
  • शिक्षण: मुलांना शिक्षण देऊन त्यांना सक्षम बनवणे.