अप्पिको चळवळ

अप्पिको चळवळ १९८३ (Appiko Movement 1983)

अप्पिको चळवळ ही भारतातील, विशेषतः कर्नाटक राज्यातील पश्चिम घाटातील जंगलतोड थांबवण्यासाठी १९८३ मध्ये सुरू झालेली एक महत्त्वपूर्ण पर्यावरण चळवळ होती. 'अप्पिको' हा कन्नड शब्द असून त्याचा अर्थ 'मिठी मारणे' किंवा 'घट्ट धरून ठेवणे' असा होतो. ही चळवळ उत्तर भारतातील प्रसिद्ध 'चिपको आंदोलना'च्या धर्तीवर सुरू करण्यात आली होती.

• प्रारंभ आणि ठिकाण: कर्नाटक राज्यातील उत्तर कन्नड जिल्ह्यात, सिरसी तालुक्यातील सालकणी गावात १९८३ मध्ये या चळवळीला सुरुवात झाली.
• मुख्य कारण:
  • पश्चिम घाटातील हिरवीगार वनसंपदा व्यावसायिक कारणांसाठी मोठ्या प्रमाणावर तोडली जात होती.
  • सरकारच्या धोरणांमुळे स्थानिक लोकांना लाकूड आणि इतर वनोत्पादनासाठी अडचणी येत होत्या, तर व्यावसायिक कंपन्यांना सर्रास वृक्षतोडीची परवानगी मिळत होती.
  • जंगलतोडीमुळे पर्यावरणाचा समतोल बिघडत होता, ज्यामुळे स्थानिक लोकांच्या उपजीविकेवरही परिणाम होत होता.
• नेतृत्व: या चळवळीचे नेतृत्व पर्यावरणाचे कार्यकर्ते पांडुरंग हेगडे यांनी केले. त्यांनी लोकांना एकत्र आणून अहिंसक मार्गाने वृक्षतोडीला विरोध करण्याची प्रेरणा दिली.
• कार्यपद्धती:
  • चिपको आंदोलनाप्रमाणेच, येथील स्थानिक लोकांनी झाडांना मिठी मारून त्यांना तोडण्यापासून वाचवले. वृक्षतोड करणारे जेव्हा झाडे तोडण्यासाठी येत, तेव्हा लोक झाडांना मिठी मारून उभे राहत, त्यामुळे तोडणी थांबत असे.
  • गावोगावी पदयात्रा (फूट मार्च) काढून लोकांना जंगलतोडीचे दुष्परिणाम समजावून सांगितले.
  • अहिंसक प्रतिकाराचा मार्ग अवलंबला.
• उद्दिष्टे:
  • पश्चिम घाटातील मौल्यवान वृक्षांचे संरक्षण करणे.
  • एकपेशीय लागवडीऐवजी (monoculture plantations) विविध प्रकारच्या स्थानिक प्रजातींच्या वृक्षांची लागवड करणे.
  • वनसंवर्धनाबाबत स्थानिक लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.
  • जंगलावर आधारित उद्योगांसाठी (उदा. कागद कारखाने) वृक्षतोड थांबवणे.
• परिणाम आणि यश:
  • या चळवळीमुळे सरकार आणि लाकूड कंपन्यांवर मोठा दबाव आला.
  • परिणामी, पश्चिम घाटातील अनेक भागांमध्ये व्यावसायिक वृक्षतोडीवर निर्बंध लादले गेले.
  • या चळवळीने केवळ वृक्षतोड थांबवली नाही, तर वनसंवर्धनाचे महत्त्व लोकांपर्यंत पोहोचवले आणि त्यांना आपल्या पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी प्रेरित केले.
  • स्थानिक समुदायाला त्यांच्या हक्कांसाठी आणि पर्यावरणासाठी लढण्याची प्रेरणा दिली.

अप्पिको चळवळ ही भारतातील पर्यावरण चळवळींच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा मानली जाते, ज्यामुळे पर्यावरणाच्या संरक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित झाले.