पर्यावरण चळवळी

पर्यावरण चळवळी म्हणजे पर्यावरण संरक्षण, संवर्धन आणि पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जनजागृती करण्याच्या उद्देशाने सुरू करण्यात आलेले सामाजिक, राजकीय आणि वैज्ञानिक प्रयत्न.

या चळवळींचा मुख्य उद्देश नैसर्गिक संसाधनांचे रक्षण करणे, प्रदूषण कमी करणे, हवामान बदलाला तोंड देणे, जैवविविधता टिकवून ठेवणे आणि मानवी विकास पर्यावरणाला पूरक असावा याची खात्री करणे हा आहे.

पर्यावरण चळवळींची मुख्य उद्दिष्ट्ये:

• नैसर्गिक अधिवासांचे आणि वन्यजीवांचे संरक्षण करणे.
• प्रदूषण नियंत्रणात आणणे (हवा, पाणी, ध्वनी, मृदा प्रदूषण).
• वनस्पती आणि प्राण्यांच्या प्रजातींचे संवर्धन करणे.
• शाश्वत विकासाला प्रोत्साहन देणे, जिथे सध्याच्या गरजा पूर्ण करताना भविष्यातील पिढ्यांच्या गरजा धोक्यात येणार नाहीत.
• पर्यावरणीय कायद्यांची अंमलबजावणी करणे आणि नवीन कायद्यांसाठी सरकारवर दबाव आणणे.
• पर्यावरणीय समस्यांबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.

भारतातील काही महत्त्वाच्या पर्यावरण चळवळी:

• चिपको आंदोलन (१९७० च्या दशकात): उत्तराखंडमध्ये सुरू झालेले हे आंदोलन झाडे वाचवण्यासाठी होते, जिथे स्थानिक स्त्रियांनी झाडांना मिठी मारून ती तोडण्यापासून वाचवली.
  स्त्रोत: https://www.india.gov.in/spotlight/chipko-movement
• नर्मदा बचाओ आंदोलन (१९८० च्या दशकात): नर्मदा नदीवरील मोठ्या धरणांच्या (सरदार सरोवर) बांधकामाला विरोध करण्यासाठी आणि विस्थापित झालेल्या लोकांसाठी योग्य पुनर्वसनाची मागणी करण्यासाठी हे आंदोलन सुरू झाले. मेधा पाटकर आणि बाबा आमटे हे या आंदोलनाचे प्रमुख नेते होते.
  स्त्रोत: https://www.mkgandhi.org/articles/narmada.htm
• अपिको आंदोलन (१९८० च्या दशकात): कर्नाटकातील पश्चिम घाटातील जंगलतोडीला विरोध करण्यासाठी हे आंदोलन चिपको आंदोलनापासून प्रेरित होऊन सुरू झाले.
• शांतता व्हॅली आंदोलन (१९७० च्या दशकात): केरळमधील शांतता व्हॅली (Silent Valley) मधील एका जलविद्युत प्रकल्पाला विरोध करण्यासाठी हे आंदोलन झाले, ज्यामुळे तेथील जैवविविधता धोक्यात आली असती.

जागतिक स्तरावरील काही महत्त्वाच्या पर्यावरण चळवळी/संस्था:

• ग्रीनपीस (Greenpeace): ही एक आंतरराष्ट्रीय गैर-सरकारी संस्था आहे जी पर्यावरणीय समस्यांवर, विशेषतः हवामान बदल, वनीकरण, महासागर संरक्षण आणि अणुऊर्जेविरुद्ध काम करते.
  स्त्रोत: https://www.greenpeace.org/international/
• वर्ल्ड वाईल्डलाईफ फंड (WWF): ही जगातील सर्वात मोठी संवर्धन संस्थांपैकी एक आहे, जी वन्यजीव आणि त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासांच्या संरक्षणासाठी कार्य करते.
  स्त्रोत: https://www.worldwildlife.org/
• अर्थ डे (Earth Day) चळवळ: दरवर्षी २२ एप्रिल रोजी साजरा केला जाणारा 'अर्थ डे' हा पर्यावरणाच्या संरक्षणाविषयी जनजागृती करण्यासाठी एक जागतिक चळवळ बनला आहे.
  स्त्रोत: https://www.earthday.org/

या चळवळींनी पर्यावरण संरक्षणाबद्दल लोकांमध्ये आणि सरकारमध्ये खूप जागरूकता निर्माण केली आहे. यामुळे अनेक कायदे आणि धोरणे तयार झाली आहेत, ज्यांचा उद्देश आपल्या ग्रहाला वाचवणे आहे.