विठ्ठल रामजी शिंदे

विठ्ठल रामजी शिंदे (जन्म: २३ एप्रिल १८७३, जमखंडी, कर्नाटक; मृत्यू: २ जानेवारी १९४४, पुणे) हे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे समाजसुधारक, अस्पृश्यता निवारणाचे पुरस्कर्ते, प्रार्थना समाजाचे कार्यकर्ते आणि लेखक होते.

• बालपण आणि शिक्षण:
• त्यांचा जन्म २३ एप्रिल १८७३ रोजी जमखंडी, कर्नाटक येथे झाला. त्यांचे वडील रामजी शिंदे आणि आई गंगाबाई शिंदे हे होते.
• त्यांचे प्राथमिक शिक्षण जमखंडी येथे झाले आणि उच्च शिक्षण फर्ग्युसन कॉलेज, पुणे येथे झाले.
• १८९८ मध्ये त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून बी.ए.ची पदवी संपादन केली.
• १९०१ मध्ये ते प्रार्थना समाजाच्या वतीने इंग्लंडला युनिटीयन धर्मप्रचाराच्या अभ्यासासाठी गेले. तेथून परत आल्यानंतर त्यांनी प्रार्थना समाजासाठी पूर्णवेळ काम केले.
• समाजकार्य आणि अस्पृश्यता निवारण:
• आगरकर, रानडे, गोखले आणि भांडारकर यांसारख्या समाजसुधारकांच्या विचारांनी ते प्रभावित झाले होते.
• १९०६ मध्ये त्यांनी अस्पृश्यता निवारणासाठी 'डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन' (Depressed Classes Mission) ही संस्था स्थापन केली. या संस्थेच्या माध्यमातून त्यांनी अस्पृश्य समजल्या जाणाऱ्या लोकांसाठी शाळा उघडल्या, त्यांच्यासाठी वसतिगृहे सुरू केली आणि त्यांना समाजात समानतेने वागवण्यासाठी प्रयत्न केले.
• या मिशनच्या कार्यामुळे महाराष्ट्रातच नव्हे, तर भारताच्या इतर भागांमध्येही अस्पृश्यता निवारणाच्या चळवळीला गती मिळाली.
• १९१२ मध्ये त्यांनी 'भारतीय अस्पृश्यता निवारण संघा'ची स्थापना केली.
• १९१८ मध्ये त्यांनी 'अखिल भारतीय निराश्रित समाज परिषद' (All India Depressed Classes Conference) भरवली, ज्याचे अध्यक्षपद सर नारायण गणेश चंदावरकर यांनी भूषवले.
• ते महात्मा गांधींच्या असहकार आंदोलनात सहभागी झाले होते आणि त्यासाठी त्यांना तुरुंगवासही भोगावा लागला.
• १९२० मध्ये मंगळवेढा येथे भरलेल्या ‘अखिल भारतीय अस्पृश्यता निवारण परिषदे’चे अध्यक्षपद त्यांनी भूषवले.
• लेखन आणि साहित्य:
• त्यांनी अनेक पुस्तके आणि लेख लिहिले. त्यांचे आत्मचरित्र 'माझ्या आठवणी व अनुभव' हे महत्त्वाचे आहे, ज्यातून त्यांच्या जीवनकार्याचा आणि त्यावेळच्या सामाजिक परिस्थितीचा अभ्यास करता येतो.
• 'भारतीय अस्पृश्यतेचा प्रश्न', 'प्रार्थना समाजाची तत्त्वे', 'शिवाजी महाराज' हे त्यांचे काही प्रमुख ग्रंथ आहेत.
• निधन:
• २ जानेवारी १९४४ रोजी पुणे येथे त्यांचे निधन झाले.

विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य अस्पृश्यता निवारण आणि समाजातील दुर्बळ घटकांना न्याय मिळवून देण्यासाठी समर्पित केले. ते खऱ्या अर्थाने मानवतावादी समाजसुधारक होते.