मोहरीचे तेल

मोहरीचे तेल (मस्टर्ड ऑईल) काढण्याच्या दोन मुख्य पद्धती आहेत: कच्ची घानी आणि एक्सपेलर. या दोन्ही पद्धतींमध्ये काही महत्त्वाचे फरक आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत:

१. कच्ची घानी मोहरीचे तेल (Kachi Ghani Mustard Oil):

• पद्धत: ही तेलाच्या निर्मितीची पारंपरिक पद्धत आहे, ज्याला कोल्ड-प्रेसिंग (Cold Pressing) असेही म्हणतात. यात मोहरीच्या बिया लाकडी घाणीत किंवा आधुनिक कोल्ड-प्रेस मशीनमध्ये हळूवारपणे दाबल्या जातात.
• तापमान: या प्रक्रियेत कमी उष्णता निर्माण होते (तापमान ४०-५०°C च्या खाली राहते). यामुळे तेलातील नैसर्गिक पोषक तत्वे, जीवनसत्त्वे, अँटीऑक्सिडंट्स आणि नैसर्गिक स्वाद व सुगंध टिकून राहतो.
• पोषक तत्वे: कच्ची घानी तेल हे पोषक तत्वांनी समृद्ध असते. यात ओमेगा-३ आणि ओमेगा-६ फॅटी ऍसिड्स तसेच ग्लुकोसिनोलेट्सचे प्रमाण अधिक असते, जे आरोग्यासाठी फायदेशीर मानले जातात.
• स्वाद आणि सुगंध: या तेलाला तीव्र, नैसर्गिक आणि वैशिष्ट्यपूर्ण सुगंध असतो. याचा स्वादही अधिक तिखट असतो.
• किंमत: उत्पादन कमी असल्याने आणि प्रक्रियेला जास्त वेळ लागत असल्याने, हे तेल सहसा एक्सपेलर तेलापेक्षा महाग असते.
• वापर: हे तेल मुख्यतः स्वयंपाकात, विशेषतः भारतीय आणि बांगलादेशी खाद्यपदार्थांमध्ये वापरले जाते. तसेच, मसाजसाठी आणि औषधी गुणधर्मांमुळेही त्याचा वापर होतो.

२. एक्सपेलर मोहरीचे तेल (Expeller Mustard Oil):

• पद्धत: ही तेलाच्या निर्मितीची एक आधुनिक आणि औद्योगिक पद्धत आहे. यात एक्सपेलर नावाच्या मशीनचा वापर केला जातो, ज्यात स्क्रू प्रेसद्वारे मोहरीच्या बिया उच्च दाबाने पिळल्या जातात.
• तापमान: उच्च दाब आणि घर्षणामुळे या प्रक्रियेत खूप जास्त उष्णता (१००°C पेक्षा जास्त) निर्माण होते. ही उष्णता तेलातील काही पोषक तत्वे, जीवनसत्त्वे आणि नैसर्गिक सुगंध कमी करते.
• पोषक तत्वे: उष्णतेमुळे काही पोषक तत्वे नष्ट होऊ शकतात. तसेच तेलाचा नैसर्गिक तिखटपणा आणि विशिष्ट वास कमी होतो.
• स्वाद आणि सुगंध: या तेलाचा सुगंध कच्च्या घानी तेलाच्या तुलनेत सौम्य असतो आणि चवही तितकी तिखट नसते. काहीवेळा तेलाचा रंगही बदललेला दिसू शकतो.
• किंमत: एक्सपेलर प्रक्रियेमुळे अधिक तेल मिळते आणि प्रक्रिया वेगाने होते, त्यामुळे हे तेल कच्च्या घानी तेलापेक्षा स्वस्त असते.
• वापर: हे तेल मोठ्या प्रमाणावर स्वयंपाकात वापरले जाते, विशेषतः तळण्यासाठी आणि मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन करणाऱ्या उद्योगांमध्ये याचा वापर होतो. काहीवेळा तेलाला शुद्ध (रिफाईंड) करून बाजारात विकले जाते.

थोडक्यात, कच्ची घानी तेल हे नैसर्गिक पोषक तत्वे आणि तीव्र स्वाद व सुगंध टिकवून ठेवणारे आरोग्यदायी पर्याय आहे, तर एक्सपेलर तेल हे अधिक स्वस्त आणि मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध असते, परंतु त्यात काही पोषक तत्वांची आणि नैसर्गिक चवीची कमतरता असू शकते.