गैरसमायोजन

जेव्हा एखादी व्यक्ती तिच्या सभोवतालच्या परिस्थितीशी, सामाजिक वातावरणाशी किंवा स्वतःच्या आंतरिक गरजांशी जुळवून घेऊ शकत नाही, तेव्हा त्या स्थितीला 'गैरसमायोजन' (Maladjustment) असे म्हणतात. यामुळे व्यक्तीला मानसिक, भावनिक किंवा सामाजिक स्तरावर त्रास होतो आणि तिचे दैनंदिन जीवन बाधित होते.

गैरसमायोजनास कारणीभूत ठरणारे प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. आनुवंशिक घटक (Genetic Factors):

   काही मानसिक आजार किंवा व्यक्तिमत्व दोष आनुवंशिकतेमुळे एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे संक्रमित होऊ शकतात. यामुळे व्यक्तीला विशिष्ट परिस्थितीत जुळवून घेणे अधिक कठीण होते. उदा. स्किझोफ्रेनिया, बायपोलर डिसऑर्डरची प्रवृत्ती.

2. कौटुंबिक घटक (Family Factors):
   • चुकीचे पालनपोषण (Faulty Parenting): अति कठोरता, अति लाड, दुर्लक्ष, किंवा मुलांकडून अवास्तव अपेक्षा यामुळे मुलांमध्ये असुरक्षितता किंवा बंडखोरीची भावना वाढू शकते.
   • कौटुंबिक संघर्ष आणि हिंसा (Family Conflicts and Violence): घरात सततचे भांडण, शारीरिक किंवा भावनिक हिंसा यामुळे मुलांच्या मानसिक आरोग्यावर आणि जुळवून घेण्याच्या क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होतो.
   • अतिसंरक्षण (Overprotection): मुलांना प्रत्येक गोष्टीतून वाचवल्याने ते स्वावलंबी बनत नाहीत आणि अडचणींना तोंड देण्यास असमर्थ ठरतात.
   • पालकांचा घटस्फोट किंवा मृत्यू (Parental Divorce or Death): कुटुंबातील अशा मोठ्या बदलांमुळे मुलांवर मानसिक ताण येतो आणि त्यांना परिस्थितीशी जुळवून घेणे अवघड जाते.
3. सामाजिक घटक (Social Factors):
   • गरिबी आणि आर्थिक अडचणी (Poverty and Economic Hardship): मूलभूत गरजांची पूर्तता न झाल्यास व्यक्तीमध्ये निराशा, ताण आणि असुरक्षितता निर्माण होते.
   • सामाजिक भेदभाव (Social Discrimination): जात, धर्म, लिंग, वंश किंवा इतर कारणांवर आधारित भेदभाव व्यक्तीला समाजापासून वेगळे पाडू शकतो आणि न्यूनगंड निर्माण करू शकतो.
   • सामाजिक दबाव (Social Pressure): समाजाच्या अवास्तव अपेक्षा, रूढी-परंपरांचे पालन करण्याचा दबाव किंवा विशिष्ट 'स्टेटस' राखण्याचा प्रयत्न व्यक्तीवर ताण निर्माण करतो.
   • अपुरे सामाजिक संबंध आणि एकाकीपणा (Lack of Social Support and Loneliness): मित्र, कुटुंब किंवा समाजाकडून आधार न मिळाल्यास व्यक्ती एकाकी आणि असुरक्षित वाटते.
4. शैक्षणिक घटक (Educational Factors):
   • अभ्यासात अपयश (Academic Failure): सतत अपयश आल्यास आत्मविश्वास कमी होतो, निराशा येते आणि ताण वाढतो.
   • शाळेतील त्रास किंवा धमक्या