औद्योगिक अर्थशास्त्र

औद्योगिक नोकरशाही म्हणजे मोठ्या औद्योगिक संस्थांमध्ये काम करण्यासाठी तयार केलेली एक व्यवस्था आहे. यात अनेक नियम, कायदे आणिprocedures असतात, ज्यामुळे काम व्यवस्थित आणि कार्यक्षमतेने पार पाडले जाते.

औद्योगिक नोकरशाहीची काही वैशिष्ट्ये:

• अधिकार पदांची उतरंड: प्रत्येक कर्मचाऱ्याला त्याचे काम काय आहे आणि त्याने कोणाला रिपोर्ट करायचे आहे हे स्पष्टपणे ठरलेले असते.
• नियमांचे पालन: संस्थेत काम करणारे प्रत्येकजण विशिष्ट नियमांनुसार आणि कायद्यानुसार काम करतात.
• विशेष कौशल्ये: कर्मचाऱ्यांची निवड त्यांच्या विशेष कौशल्यानुसार केली जाते.
• औपचारिक संवाद: संस्थेतील संवाद हा नेहमी औपचारिक असतो, ज्यामुळे गैरसमज टाळले जातात.

औद्योगिक नोकरशाहीमुळे संस्थेत स्थिरता आणि कार्यक्षमता येते, पण काहीवेळा कामामध्ये जास्त वेळ लागू शकतो आणि नवीन कल्पनांना वाव मिळणे कठीण होते.

औद्योगिक संयोग म्हणजे (Industrial Combination) विविध उद्योगांनी एकत्र येऊन एक मोठी संघटना किंवा कंपनी तयार करणे.

औद्योगिक संयोगाचे मुख्य उद्देश:

• स्पर्धा कमी करणे.
• उत्पादन खर्च कमी करणे.
• बाजारपेठेत जास्त नियंत्रण मिळवणे.
• जास्तीत जास्त नफा मिळवणे.

औद्योगिक संयोगाचे प्रकार:

• क्षैतिज संयोग (Horizontal Combination): एकाच प्रकारची वस्तू किंवा सेवा देणाऱ्या कंपन्या एकत्र येतात.
• उभ्या संयोग (Vertical Combination): उत्पादनाच्या प्रक्रियेत लागणाऱ्या वेगवेगळ्या टप्प्यांवरील कंपन्या एकत्र येतात.
• चक्रीय संयोग (Circular Combination): वेगवेगळ्या प्रकारच्या वस्तू आणि सेवा देणाऱ्या कंपन्या एकत्र येतात.

औद्योगिक संयोगामुळे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन करणे शक्य होते, ज्यामुळे खर्च कमी होतो आणि नफा वाढतो. मात्र, काहीवेळा यामुळे बाजारात मक्तेदारी निर्माण होण्याची शक्यता असते.