नदीचे भूभाग

V आकाराची नदी नदीच्या खनन कार्यामुळे तयार होते. नदीचे पाणी आणि त्यात वाहून येणारे दगड, माती, वाळू यांमुळे नदीपात्राचा तळ खोल खणला जातो. नदीच्या प्रवाहात तळावर आणि काठावर पाण्याच्या आणि दगडगोट्यांच्या घर्षणामुळे काठापेक्षा तळावर अधिक घर्षण होते. त्यामुळे नदीचे तळ खोल होत जाते आणि काही काळानंतर नदीच्या पात्राला V आकार प्राप्त होतो. यालाच V आकाराची नदी असे म्हणतात.

V आकाराची नदी तयार होण्यासाठी खालील गोष्टी आवश्यक आहेत:

नदीचा प्रवाह: नदीचा प्रवाह वेगवान असल्यास, नदीचे खनन कार्य अधिक प्रमाणात होते.

नदीत वाहून येणारा गाळ: नदीत वाहून येणाऱ्या दगडगोट्यांमुळे नदीपात्राचा तळ खणला जातो.

नदीपात्राचा कडकपणा: नदीपात्राचा खडक कठीण असल्यास, नदीचे खनन कार्य कमी प्रमाणात होते.

नदीचा उतार: नदीचा उतार जास्त असल्यास, नदीचा प्रवाह वेगवान असतो आणि त्यामुळे नदीचे खनन कार्य अधिक प्रमाणात होते.

V आकाराच्या नद्या सहसा डोंगराळ भागात आढळतात. डोंगराळ भागात नदीचा उतार जास्त असतो आणि त्यामुळे नदीचा प्रवाह वेगवान असतो. यामुळे नदीचे खनन कार्य अधिक प्रमाणात होते आणि V आकाराची नदी तयार होते.

नदीपात्रात अनेक प्रकारचे भूआकार (Landforms) आढळतात. ते खालीलप्रमाणे:

• व्हॅली (Valley): नदीच्या प्रवाहामुळे तयार झालेली दरी.
• कॅन्यन (Canyon): ही एक खोल आणि अरुंद दरी असते, जी नदीच्या सततच्या erosional activity मुळे तयार होते.
• धबधबा (Waterfall): नदीच्या मार्गात उंच कडा असल्यास धबधबा तयार होतो.
• खडकाळ पात्र (Rocky Bed): नदीच्या प्रवाहात मोठे खडक असल्यास खडकाळ पात्र तयार होते.
• पूर मैदाने (Floodplains): नदीच्या काठावरची सपाट जमीन, जिथे पुराचे पाणी पसरते.
• डेल्टा (Delta): नदी समुद्राला मिळताना गाळाने तयार झालेला त्रिकोणी भूभाग.
• पूल ( नेचुरल ब्रिज ): काही वेळेस नैसर्गिकरित्या दगडाचा काही भाग शिल्लक राहतो आणि त्यातून नदी वाहते, ज्यामुळे पूल तयार होतो.

या भूआकारांशिवाय नदीच्या पात्रात अनेक लहान-मोठे बदल होत असतात, जे त्या नदीच्या भौगोलिक परिस्थितीवर अवलंबून असतात.

अधिक माहितीसाठी, आपण भूगोल संबंधित पुस्तके किंवा वेबसाइट्स पाहू शकता.