समतोल
समतोल म्हणजे"एखाद्या वस्तूवर किंवा प्रणालीवर कार्य करणाऱ्या सर्व शक्तींचा परिणाम शून्य असणे."
- स्थिर समतोल: जेव्हा एखादी वस्तू तिच्या मूळ स्थितीत परत येते, तेव्हा त्याला स्थिर समतोल म्हणतात.
- अस्थिर समतोल: जेव्हा एखादी वस्तू तिच्या मूळ स्थितीत परत येत नाही, तेव्हा त्याला अस्थिर समतोल म्हणतात.
- तटस्थ समतोल: जेव्हा एखादी वस्तू नवीन स्थितीत स्थिर राहते, तेव्हा त्याला तटस्थ समतोल म्हणतात.
समतोल जीवनात आणि विज्ञानात खूप महत्वाचे आहे. उदाहरणार्थ, इमारती आणि पूल संतुलित असणे आवश्यक आहे, अन्यथा ते कोसळू शकतात. त्याचप्रमाणे, आपल्या शरीराचे संतुलन राखणे आवश्यक आहे, अन्यथा आपण खाली पडू शकतो.
अधिक माहितीसाठी, आपण हे पाहू शकता:
ज्या बाजारपेठेत मागणी आणि पुरवठा समान असतो, तिला समतोलाची बाजारपेठ (Equilibrium Market) म्हणतात.
समतोलाच्या बाजारपेठेत खालील गोष्टी घडतात:
- मागणी आणि पुरवठा वक्र एकमेकांना छेदतात.
- वस्तूची किंमत आणि प्रमाण निश्चित होते.
- बाजारात कोणताही अतिरिक्त पुरवठा किंवा मागणी नसते.
जेव्हा मागणी आणि पुरवठा समान नसतात, तेव्हा बाजारात असमतोल निर्माण होतो. असमतोल दोन प्रकारचे असू शकतात:
- अतिरिक्त मागणी (Excess Demand): जेव्हा मागणी पुरवठ्यापेक्षा जास्त असते, तेव्हा अतिरिक्त मागणी निर्माण होते.
- अतिरिक्त पुरवठा (Excess Supply): जेव्हा पुरवठा मागणीपेक्षा जास्त असतो, तेव्हा अतिरिक्त पुरवठा निर्माण होतो.
समतोलाच्या बाजारपेठेत, किंमत आणि प्रमाण सतत बदलत असतात जेणेकरून मागणी आणि पुरवठा समान राहतील.
अर्थव्यवस्थेत एका भागात समतोल असणे याला आंशिक समतोल (Partial Equilibrium) म्हणतात.
आंशिक समतोल:
- आंशिक समतोल म्हणजे बाजारातील एका भागाचा इतर भागांवर कोणताही परिणाम न होता स्वतंत्रपणे अभ्यास करणे.
- हे विश्लेषण विशिष्ट बाजारपेठेतील मागणी आणि पुरवठ्यावर लक्ष केंद्रित करते.
- उदाहरणार्थ, एका विशिष्ट वस्तूची किंमत आणि मागणी यांचा अभ्यास करणे.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता: