माहिती संकलन

माहिती संकलनाची काही प्रमुख साधने खालीलप्रमाणे आहेत:

• सर्वेक्षण (Survey): प्रश्नावली वापरून लोकांकडून माहिती गोळा करणे.
• मुलाखत (Interview): व्यक्ती समोरासमोर किंवा दूरध्वनीवरून प्रश्न विचारून माहिती मिळवणे.
• निरीक्षण (Observation): एखाद्या घटनेचे किंवा वर्तनाचे बारकाईने निरीक्षण करून नोंदी ठेवणे.
• focus गट (Focus Group): विशिष्ट विषयावर चर्चा घडवून आणून लोकांचे मत जाणून घेणे.
• दस्तऐवज विश्लेषण (Document Analysis): उपलब्ध कागदपत्रे, अहवाल, आणि नोंदी यांचा अभ्यास करणे.
• डेटा मायनिंग (Data Mining): मोठ्या डेटा सेटमधून उपयुक्त माहिती काढणे.

• माहिती संकलना (Data Collection) करण्याच्या पद्धती काय आहेत?

माहितीच्या विविध स्त्रोतांची गरज:

कोणत्याही विषयावर माहिती मिळवण्यासाठी विविध स्त्रोतांचा वापर करणे महत्त्वाचे आहे. याचे कारण खालीलप्रमाणे:

• अधिक माहिती: विविध स्त्रोतांकडून माहिती घेतल्यास विषयाची अधिक माहिती मिळते.
• सत्यता: एकाच स्त्रोतावर अवलंबून राहिल्यास माहिती चुकीची असण्याची शक्यता असते. विविध स्त्रोत वापरल्यास माहितीची सत्यता पडताळता येते.
• विविध दृष्टिकोन: प्रत्येक स्त्रोताचा दृष्टिकोन वेगळा असतो. त्यामुळे विषयाला विविध बाजू समजून घेण्यास मदत होते.
• विश्लेषण: विविध माहितीच्या आधारे आपण चांगले विश्लेषण करू शकतो आणि योग्य निष्कर्ष काढू शकतो.

उदाहरण: जल प्रदूषण

1. सरकारी अहवाल:

• केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (CPCB) भारतातील जल प्रदूषणावरील अहवाल आणि आकडेवारीसाठी हे विश्वसनीय संकेतस्थळ आहे.

2. शैक्षणिक संशोधन:

• Google Scholar किंवा Jstor सारख्या शैक्षणिक डेटाबेसवर जल प्रदूषणासंबंधी शोध निबंध उपलब्ध आहेत, जे विश्वसनीय माहिती देतात.

3. बातम्या आणि लेख:

• द हिंदू आणि इंडियन एक्सप्रेस सारख्या प्रतिष्ठित वृत्तपत्रांमधील जल प्रदूषणावरील लेख उपयुक्त माहिती देतात.

4. स्वयंसेवी संस्था (NGOs):

• WWF India सारख्या संस्था जलसंधारणाचे प्रयत्न करतात आणि त्यांच्या वेबसाइटवर माहिती उपलब्ध असते.

अशा प्रकारे, विविध स्त्रोतांकडून माहिती संकलित करून जल प्रदूषणासारख्या विषयावर अधिकृत आणि विस्तृत माहिती मिळवता येते.

विसाव्या शतकाच्या अखेरीस लोक कंप्युटरवर  इंटरनेट वापरायला लागले. इंटरनेट वापरून गोष्टी शोधायला लागले. यातूनच शोध यंत्र म्हणजेच सर्च इंजिन वेबसाइट्सचा उगम झाला. जसे की गुगल, याहू, बिंग, इत्यादी. हे सर्च इंजिन सगळ्या वेबसाईटचा मजकूर साठवून ठेवतात आणि जेव्हा तुम्ही काही शोधण्यासाठी शब्द टाईप करता तेव्हा त्याला जुळणाऱ्या वेबसाईट तुम्हाला दाखवतात.

सर्व विषयावरील माहिती गोळा करण्यासाठी गुगल सतत वेगवेगळ्या वेबसाईट्सला भेट देऊन स्वतःकडे ती माहिती साठवून ठेवते. आणि जेव्हा तुम्ही काही गोष्ट शोधता तेव्हा त्यासंबंधी माहिती तुम्हाला पुरवली जाते.

ही गोष्ट सतत चालू राहते, आणि दररोज यात भर पडत राहते. हजारो वेबसाईट आणि लाखो पेजेस गुगलच्या डेटाबेस मध्ये असतात. ज्यासाठी हजारो टेराबाईट जागा लागते ज्यासाठी जगभर हजारो एकर जागेत गुगलचे डेटा सेंटर आहेत, आणि हजारो इंजिनिअर गुगल मध्ये काम करतात जेणेकरून या अथांग माहितीच्या समुद्रातून नेमकी तुमच्या गरजेची माहिती काही मिलीसेकंदात तुम्हाला दाखवली जाते.

माहितीच्या विविध स्रोतांची आजची गरज:

आजच्या युगात माहिती (Information) हा अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. शिक्षण, व्यवसाय, संशोधन, किंवा व्यक्तिगत विकास असो, प्रत्येक क्षेत्रात अचूक आणि वेळेवर माहिती मिळणे आवश्यक आहे. माहितीच्या विविध स्रोतांची गरज खालीलप्रमाणे आहे:

• ज्ञानवृद्धी: नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी आणि जगाविषयी अधिक माहिती मिळवण्यासाठी.
• निर्णयक्षमता: योग्य माहितीच्या आधारावर चांगले निर्णय घेण्यास मदत करते.
• समस्या निराकरण: समस्या आणि अडचणींवर उपाय शोधण्यासाठी आवश्यक माहिती उपलब्ध होते.
• संशोधन आणि विकास: नवीन कल्पना, तंत्रज्ञान आणि उत्पादने विकसित करण्यासाठी.
• शैक्षणिक प्रगती: विद्यार्थ्यांना अभ्यास आणि परीक्षांसाठी उपयुक्त माहिती उपलब्ध होते.

विषयाला अनुसरून विविध स्रोतांची माहिती संकलित करताना:

आपल्या विषयाला अनुसरून माहिती मिळवण्यासाठी खालील स्रोतांचा वापर करता येतो:

• पुस्तके: संबंधित विषयावरील पुस्तके, संदर्भ ग्रंथ (Reference books) आणि encylopedia मधून माहिती मिळवा.
• शैक्षणिक जर्नल्स (Journals): उच्च प्रतीची आणि विश्वासार्ह माहितीसाठी जर्नल्सचा वापर करा.
• वृत्तपत्रे आणि मासिके: ताज्या घडामोडी आणि विश्लेषणात्मक माहितीसाठी उपयुक्त.
• सरकारी संकेतस्थळे: सरकारी योजना, धोरणे आणि आकडेवारीसाठी विश्वसनीय स्रोत.
• संशोधन संस्था: विविध विषयांवर संशोधन करणाऱ्या संस्थांच्या संकेतस्थळांवर माहिती उपलब्ध असते.
• तज्ज्ञांचे लेख आणि मुलाखती: विषयातील तज्ज्ञांचे विचार आणि अनुभव जाणून घेण्यासाठी.

आंतरजालावरील शैक्षणिक माहिती शोधताना घ्यावयाची दक्षता:

इंटरनेट हे माहितीचे भांडार असले, तरी त्यातील माहितीची सत्यता तपासणे आवश्यक आहे. शैक्षणिक माहिती शोधताना खालील गोष्टी लक्षात घ्याव्यात:

• संकेतस्थळाची (Website) विश्वसनीयता: नामांकित शैक्षणिक संस्था, सरकारी संकेतस्थळे किंवा विश्वसनीय प्रकाशकांची संकेतस्थळे वापरा.
• लेखकाची माहिती: लेखकाची शैक्षणिक पात्रता आणि अनुभव तपासा.
• संदर्भांची पडताळणी: लेखात दिलेल्या संदर्भांची सत्यता तपासा.
• अद्ययावत माहिती: माहिती अद्ययावत (Updated) आहे का, हे तपासा. जुनी माहिती चुकीची असू शकते.
• एकापेक्षा जास्त स्रोत: एकाच माहितीसाठी अनेक स्रोत तपासा आणि त्यांची तुलना करा.
• पक्षपाती दृष्टिकोन: माहिती कोणत्याही विशिष्ट विचारसरणीने প্রভাবিত (influenced) नसावी.

या माहितीच्या आधारे, तुम्ही आपल्या विषयासाठी आवश्यक ज्ञान मिळवू शकता आणि प्रभावीपणे संशोधन करू शकता.