मूलद्रव्ये

आवर्त सारणीमध्ये डावीकडून उजवीकडे जाताना धातूंचे गुणधर्म कमी होण्याची काही कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. आण्विक आकार (Atomic Size):

   आवर्त सारणीमध्ये डावीकडून उजवीकडे जाताना अणुक्रमांक वाढतो, म्हणजेच प्रोटॉनची संख्या वाढते. यामुळे केंद्रकावरील धनप्रभार वाढतो आणि इलेक्ट्रॉन अधिक तीव्रतेने आकर्षित होतात. परिणामी, अणुचा आकार लहान होतो. लहान आकारामुळे इलेक्ट्रॉन गमावण्याची प्रवृत्ती कमी होते, ज्यामुळे धातूंचे गुणधर्म कमी होतात.

2. आयनीकरण ऊर्जा (Ionization Energy):

   धातूंच्या बाबतीत, आयनीकरण ऊर्जा कमी असते, ज्यामुळे ते सहजपणे इलेक्ट्रॉन गमावू शकतात आणि धनायन बनू शकतात. परंतु, डावीकडून उजवीकडे जाताना आयनीकरण ऊर्जा वाढते. कारण अणुचा आकार लहान होतो आणि इलेक्ट्रॉनला नाभिकीय आकर्षणातून बाहेर काढणे अधिक कठीण होते. यामुळे धातूंचे गुणधर्म कमी होतात.

3. विद्युतऋणात्मकता (Electronegativity):

   डावीकडून उजवीकडे जाताना विद्युतऋणात्मकता वाढते. विद्युतऋणात्मकता म्हणजे अणूची इलेक्ट्रॉन आकर्षित करण्याची क्षमता. धातू इलेक्ट्रॉन गमावतात, तर अधातू इलेक्ट्रॉन स्वीकारतात. विद्युतऋणात्मकता वाढल्यामुळे इलेक्ट्रॉन स्वीकारण्याची प्रवृत्ती वाढते, ज्यामुळे धातूंचे गुणधर्म कमी होतात.

4. धातू आणि अधातू गुणधर्म (Metallic and Non-metallic Properties):

   आवर्त सारणीच्या डाव्या बाजूला धातू असतात आणि उजव्या बाजूला अधातू. डावीकडून उजवीकडे जाताना धातूंचे गुणधर्म कमी होतात आणि अधातूंचे गुणधर्म वाढतात, कारण इलेक्ट्रॉन गमावण्याची प्रवृत्ती कमी होते आणि स्वीकारण्याची वाढते.

उदाहरण:

सोडियम (Na) हे एक शक्तिशाली धातू आहे, तर क्लोरीन (Cl) हे एक अधातू आहे. सोडियम आवर्त सारणीमध्ये डावीकडे आहे, तर क्लोरीन उजवीकडे.

सोडियम धातू अत्यंत क्रियाशील (highly reactive) असल्याने, तो हवेतील ऑक्सिजन आणि पाण्याबरोबर त्वरित अभिक्रिया करतो. या अभिक्रियेमुळे उष्णता निर्माण होते आणि आग लागू शकते.

म्हणून, सोडियम धातूला ऑक्सिजन आणि पाण्यापासून वाचवण्यासाठी रॉकेलमध्ये (kerosene) ठेवतात. रॉकेलमध्ये सोडियम धातू सुरक्षित राहतो कारण रॉकेल हे ज्वलनशील नाही आणि ते सोडियम धातू बरोबर अभिक्रिया करत नाही.

मुख्य कारण: सोडियम धातू हवेतील ऑक्सिजन आणि पाण्याबरोबर अभिक्रिया करून आग पकडतो, त्यामुळे तो रॉकेलमध्ये सुरक्षित ठेवला जातो.

2, 8, 2 हे इलेक्ट्रॉनिक कॉन्फिगरेशन (Electronic configuration) असलेल्या मूलद्रव्यांचा गण Group 2 आहे.

Group 2 च्या मूलद्रव्यांना अल्कधर्मी धातू (Alkaline earth metals) म्हणतात.

उदाहरण: मॅग्नेशियम (Magnesium) (Mg)

स्पष्टीकरण:

• पहिला इलेक्ट्रॉन शेल (Shell) 2 इलेक्ट्रॉनने भरलेला आहे.
• दुसरा इलेक्ट्रॉन शेल 8 इलेक्ट्रॉनने भरलेला आहे.
• तिसरा इलेक्ट्रॉन शेल 2 इलेक्ट्रॉनने भरलेला आहे.
• valence शेलमध्ये 2 इलेक्ट्रॉन असल्यामुळे ते Group 2 मध्ये येते.